ដោយ គឹម សាវតា
ថ្ងៃ ៣០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០២៣ នេះ ជាថ្ងៃគម្រប់ខួប ៤៨ ឆ្នាំ ថ្ងៃដែលខ្មែរក្រោម ក្រោកឡើងបះបោរប្រឆាំង និងរដ្ឋអំណាចយួនកុម្មុយនិស្ត នៅក្នុងស្រុកជ្រោយញ ខេត្តឃ្លាំង ដែលកើតឡើង នៅថ្ងៃទី ៣០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៧៥ ។
ព្រឹត្តិការណ៍ ដែលកើតឡើង នៅថ្ងៃទី ៣០ ខែមិថុនា មានដូចជា៖
នៅថ្ងៃទី ៣០ ខែមេសា ឆ្នាំ១៩៧៥ ជាថ្ងៃដែលយួនកុម្មុយនិស្ត បានឈ្នះសង្គ្រាមលើកងទ័ពវៀតណាមខាងត្បូង និងបានត្រួតត្រាលើដែនដីកម្ពុជាក្រោមទាំងស្រុង។ ពេលបានគ្រប់គ្រង និងត្រួតត្រាលើកដែនដីកម្ពុជាក្រោម ទាំងស្រុង រដ្ឋអំណាចយួនបានប្រើអំណាចផ្ដាច់ការ មានចរឹតសាហាវព្រៃផ្សៃ ដែលមិនអាចមានទំនុកចិត្តបាន ដូចជា៖
១. ពួកគេបានចាប់ខ្មែរក្រោម ដែលជាអតីតទាហាន មន្ត្រីរដ្ឋការក្នុងរបបយួនសេរីទៅដាក់ពន្ធនាគារ ដោយប្រើពាក្យថា ទៅរៀនសូត្រ ឬកែប្រែ ហើយមិនអនុញ្ញាតិឱ្យក្រុមគ្រួសារបានដឹង ពីកន្លែងឃុំខ្លួន និងមិនឱ្យផ្ញើម្ហូបចំណីទៅជូនឡើយ ។
២. នៅថ្ងៃទី ២០ ខែឧសភា ឆ្នាំ ១៩៧៥ កងកម្លាំងរដ្ឋអំណាច ឃុំទឹកសាប សហការជាមួយកម្លាំងរដ្ឋអំណាចយួនកុម្មុយនិស្ត ស្រុកជ្រោយញ បានចូលទៅសម្រាតស្បង់ចីពរព្រះសង្ឃ នៅក្នុងវត្តព្រៃជាប់យ៉ាងកាចសាហាវ និងចាប់ព្រះសង្ឃ ៦ អង្គក្នុងវត្តនេះ ក្នុងគោលបំណងយកទៅឃុំព្រះកាយនៅពន្ធនាគារ ដោយចោទមួលបង្កាច់ថា មាននិន្នាការគាំទ្រចលនាខ្មែរសេរី របស់លោក សឺន ង៉ុកថាញ់ ។
៣. ព្រះសង្ឃជាថ្នាក់ដឹកនាំ នៅដែនដីកម្ពុជាក្រោម ដូចជាព្រះតេជព្រះគុណ គីម សាង នាយកគណៈព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ព្រះតេជព្រះគុណ ថាច់ ង៉ោស សង្ឃនាយកគណៈពុទ្ធសាសនាខេមរនិកាយ ព្រះតេជព្រះគុណ ថាច់ រាជ ព្រះមេគណគណៈថេរវាទ ព្រះតេជព្រះគុណ ងោ ស៊ីវ ព្រះមេគណគណៈខេមរនិកាយខេត្តព្រះត្រពាំង និងព្រះតេជព្រះគុណ ថាច់ ពេជ្រ អគ្គលេខាធិការគណៈខេមរនិកាយ ជាដើម ក៏ត្រូវបានយួនគម្រាមកំហែង និងរកលេសចោទប្រកាន់ពីបទមានស្វាមីភ័ក្ត្រជាមួយរដ្ឋការ ង្វៀន វ៉ាន់ធីវ និងចលនាខ្មែរសេរី របស់លោក សឺន ង៉ុកថាញ់ ក្នុងគោលដៅចាប់ផ្សឹកយកទៅដាក់ពន្ធនាគារ ។
៤. គេបានយកពន្ធដារជាស្រូវរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរក្រោម ស្ទើតែអស់ពីជង្រុកក្នុងមួយផ្ទះៗ ។
ដោយព្រឹត្តិការណ៍ បានកើតឡើងផ្ទួនៗ ដូចបានរៀបរាប់ខាងលើនេះហើយ ធ្វើឱ្យខ្មែរក្រោម ជាពិសេសខ្មែរក្រោម នៅខេត្តពលលាវ និងស្រុកជ្រោយញ លែងមានជំនឿទាំងស្រុងទៅលើរដ្ឋអំណាចកុម្មុយនិស្តយួន និងត្រៀមស្មារតី ដើម្បីបះបោរប្រឆាំងតទល់ជាមួយនឹងរដ្ឋអំណាចយួនកុម្មុយនិស្តវិញ ។
ទស្សនៈក្រោកឡើងបះបោរទាំងនោះ បានកើតឡើងពីបងប្អួនខ្មែរក្រោមមួយចំនួន ដូចជា លោក ត្រឹង ហាយទី លំនៅក្នុងភូមិព្រែកជ្រៅ ឃុំស្មែត (វិញត្រាច់) ស្រុកពលលាវ (វិញូឡើយ) ខេត្តពលលាវ ។ លោក ត្រឹង ឡី មានស្រុកកំណើត ដូចខាងលើ និងលោក ទ្រឿង ឃៀន ស្រុកកំណើត នៅក្នុងភូមិព្រៃជាប់ ឃុំទឹកសាប(ឡាយហ្វា) ស្រុកជ្រោយញ ខេត្តឃ្លាំង លោក ទ្រីវ សាង ហៅឡាក់ នៅក្នុងឃុំដើមត្នោត ឃុំព្រែកតាមុំ (វិញ ភឿក) ស្រុកជ្រោយញជាដើម ។
ទន្ទឹមពេល ដែលខ្មែរក្រោមមានផែនការក្រោកឡើងបះបោរនេះ ខ្មែរក្រោមក្នុងខេត្តពលលាវ និងស្រុកជ្រោយញ ខេត្តឃ្លាំង ក៏បានស្វះស្វែងរកប្រភពជាបង្អែកសម្រាប់ការតស៊ូនេះដែរ។ ពេលនោះ យើងបានទទួលព័ត៌មានថា មានចលនាមួយឈ្មោះ«ចលនាតស៊ូខ្មែរកម្ពុជាក្រោម» ដឹកនាំដោយលោក ម៉ៅ យឺន ហៅអាចារ្យខ្លង លោក ចៅ ចូយ និងលោក អ៊ុត ប៉ែនតារា ដែលមានទីតាំងនៅក្នុងវត្តកុច្ឆរោឥសីសុទ្ធ នៅខេត្តមាត់ជ្រូក ដែលមានទំនាក់ទំនងផ្ទាល់ជាមួយរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ របស់ខ្មែរក្រហមនៅកម្ពុជាទៀតផង ។
រីឯទំនាក់ទំនងនោះ គឺជាភារកិច្ចរបស់លោក ត្រឹង ហាយ និងលោក ត្រឹង ឡី ទាំងស្រុង ។ ប៉ុន្តែ ការទំនាក់ទំនងនោះ មានការលំបាកជាច្រើន ព្រោះក្រោយពេលពួកកុម្មុយនិស្តបានឈ្នះសង្គ្រាមលើពួកយួនសេរីនោះមក ការធ្វើដំណើរទូទាំងប្រទេសវៀតណាម ជាពិសេសក្នុងដែនដីកម្ពុជាក្រោម ត្រូវរឹតត្បិតយ៉ាងខ្លាំង ព្រោះ ទីមួយ ក្នុងពេលនោះ មិនមានទូរស័ព្ទទំនាក់ទំនងទេ ទីពីរ ប្រភពថវិកាក៏ពុំមាន ដូច្នេះ ការទំនាក់ទំនងគ្នា ធ្វើឡើងតាមមធ្យោបាយធ្វើដំណើរដោយទោចក្រយានយន្ត(ម៉ូតូ) ដែលមានតិចតួចស្ដួចស្តើង និងដោយថវិកាផ្ទាល់ខ្លួន ។
ដូច្នេះ ព័ត៌មានដែលទទួលបានមានភាពយឺតយ៉ាវ មានភាពមិនច្បាស់លាស់ សម្បូរទៅដោយព័ត៌មានបំប៉ោង និងព័ត៌មានចចាមអារាមភាគច្រើន ដែលជាហេតុធ្វើឱ្យការតស៊ូ មិនទទួលបានលទ្ធផល និងទីបំផុតត្រូវទទួលបរាជ័យ ។
ថ្ងៃក្រោកឡើងបះបោរប្រឆាំងយួនចូលមកដល់
នៅថ្ងៃទី ៣០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៥ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ៨ រោជ ខែជេស្ឋ ឆ្នាំថោះ សប្ថស័ក ព. ស. ២៥២៨ គឺជាថ្ងៃដែលប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរក្រោម ទូទាំងខេត្តពលលាវ រួមទាំងស្រុកជ្រោយញ ខេត្តឃ្លាំង ត្រូវក្រោកឡើងបះបោរប្រឆាំងនឹងយួនកុម្មុយនិស្ត ដោយសង្ឃឹមពឹងផ្អែកលើកម្លាំងយោធារបស់ចលនាតស៊ូខ្មែរកម្ពុជាក្រោម ដែលមានទីតាំងនៅក្នុងវត្តកុច្ឆរោឥសីសុទ្ធ ក្នុងខេត្តមាត់ជ្រូក ។ ប៉ុន្តែ អាស្រ័យដោយទំនាក់ទំនងគ្នាមិនច្បាស់លាស់ ទើបការងើបឡើងនោះ ពុំបានព្រមៗ គ្នាឡើយ គឺកម្លាំងក្នុងខេត្តពលលាវទាំងមូល និងកម្លាំងក្នុងឃុំ ទឹកសាប ស្រុកជ្រោយញ មិនបានត្រៀមលក្ខណៈនៅឡើយ ។ ឃុំបួន ផ្សេងទៀត គឺ ឃុំ ស្វាត (ឡាយ ហ្វា) បានក្រោកឡើងមុនគេ ដោយធ្វើសកម្មភាពប្រយុទ្ធ ដែលមានតែកាំបិតដងវែង ដាវ និងគ្រាប់បែកដៃខ្លះៗ ដែលអ្នកជាអតីតទាហានក្នុងជួរយួនសេរីបានលាក់ទុក ហើយសម្រុកយកបានទីតាំងសាលាឃុំស្វាត នៅវេលាម៉ោង ៥ ទៀបភ្លឺ ។ ឯឃុំតាទាវ ចាប់ផ្ដើមវាយសម្រុកចូលសាលាឃុំវេលាម៉ោង ៦ ភ្លឺ ។ ចំណែកខ្មែរក្រោម នៅក្នុងឃុំជ្រោយញ ចាប់ផ្ដើមវាយសម្រុកចូលសាលាស្រុកជ្រោយញ នៅវេលាម៉ោង ៧ ព្រឹក ។ ទន្ទឹមនោះ ខ្មែរក្រោមនៅឃុំព្រែកតាមុម ក៏កំពុងតែសម្រុកចូលដណ្ដើមកាន់កាប់ឃុំផងដែរ ។
ចំណែកខ្មែរក្រោម ដែលនៅក្នុងឃុំទឹកសាប និងខ្មែរក្រោម នៅក្នុងឃុំស្មែត ស្រុកពលលាវ ខេត្តពលលាវ មិនបានដឹងពីការក្រោកឡើងបះបោររបស់ឃុំទាំង ៤ នោះទេ លុះដល់ម៉ោង ៩ ព្រឹក ទើបទទួលបានព័ត៌មាននោះ។ ពេលនោះទើបភិក្ខុ តាំង សារៈ និងភិក្ខុ ត្រឹង ម៉ាននរិន ដែលទទួលបន្ទុកជាមេបញ្ជាការ ភូមិព្រៃជាប់អា និងភូមិព្រៃជាប់បេ ។ លោក សឺន ឌិន មេបញ្ជាការភូមិឈូងធំ និងលោក ថាង់ ងីម មេបញ្ជាការភូមិផ្នោពោន បានដឺកនាំកម្លាំងមកប្រមូលផ្ដុំ នៅក្នងវត្តទេពារាមព្រៃជាប់ នៅវេលាម៉ោង ១០ ព្រឹក តែមុននឹងចេញប្រយុទ្ធតតាំងជាមួយកងកម្លាំងកុម្មុយនិស្តយួន ក៏បានចាត់ឱ្យមនុស្សទៅស៊ើបការណ៍ពីស្ថានភាពនៃកងកម្លាំងបះបោរនៅឃុំទាំង ៤ ជាមុនសិន ។
នៅវេលាម៉ោង ប្រមាណជា ១១ ព្រឹក អ្នកស៊ើបការណ៍បានឱ្យដឹងថា កម្លាំងបះបោរនៅក្នុងឃុំទាំង ៤ ត្រូវបរាជ័យ ហើយកងកម្លាំងយួនកុម្មុយនិស្តបា នចាប់ផ្ដើមចងស្លាបសេកយកទៅដាក់គុកជាបណ្ដើរៗ និងចាប់ផ្ដើមផ្សឹកព្រះសង្ឃ នៅក្នុងវត្តមួយចំនួនដូចជា វត្តតាសេក វត្តតាំងយូ វត្តក្រសាំង វត្តដើមអម្ពិល ជាដើម ។ ចំណែកវត្តព្រៃជាប់ឯនោះវិញ កងទ័ពយួនកុម្មុយនិស្ត កំពុងធ្វើដំណើរជិតចូលមកដល់នៅចម្ងាយប្រមាណជាមួយគីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះ ។
ដោយមើលឃើញថា ស្ថានភាពមិនអាចធ្វើការបះបោរតទៅទៀតបាន ភិក្ខុ តាំង សារៈ និងភិក្ខុ ត្រឹង ម៉ាននរិន បាននិមន្តទៅជួបមេបញ្ជាការយួនកុម្មុយនិស្ត ធ្វើការចរចារគ្នានៅពាក់កណ្ដាលផ្លូវ ដោយប្រាប់ទៅមេបញ្ជាការយួនកុម្មុយនិស្តថា ខ្មែរក្រោមនៅក្នុងភូមិទាំង ៤ គឺភូមិព្រៃជាប់អា ព្រៃជាប់បេ ឈូងធំ និង ភូមិផ្នោពោន ពុំមានគម្រោងក្រោកឡើងបះបោរនោះទេ ដូច្នេះ សូមលោកដកកងទ័ពរបស់លោកត្រឡប់ទៅវិញ ចៀសវាងមានព្រឹត្តិការណ៍មិនល្អកើតឡើង។ មេបញ្ជាការរូបនោះ ក៏យល់ព្រមដោយឱ្យព្រះសង្ឃ ២ អង្គនេះ ទទួលខុសត្រូវចំពោះព្រឹត្តិការណ៍មិនល្អកើតមានជាយថាហេតុ ។ ភិក្ខុ តាំង សារៈ និងភិក្ខុ ត្រឹង មាន់នរិន បានសន្យាថា នឹងទទួលខុសត្រូវទាំងស្រុង ចំពោះហេតុការណ៍ទាំងឡាយនោះ ។
ដូច្នេះការក្រោកឡើងតស៊ូបះបោរ ប្រឆាំងនឹងអាជ្ញាធរយួនកុម្មុយនិស្តរបស់ខ្មែរក្រោមស្រុកជ្រោយញ ខេត្តឃ្លាំង បានបញ្ចប់ត្រឹមម៉ោង ១២ ថ្ងៃត្រង់ ថ្ងៃទី ៣០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៧៥ បន្ទាប់ពីកងកម្លាំងរបស់យួន បានដកចេញពីការឡោមព័ទ្ធវត្តព្រៃជាប់ ។
ជាលទ្ធផល
១. ក្នុងនោះ កងទ័ពរបស់យួនកុម្មុយនិស្ត ត្រូវស្លាប់តិចតួចបំផុត ។ ចំណែកកងកម្លាំងតស៊ូរបស់ខ្មែរកម្ពុជាក្រោម មិនមានរបួស និងស្លាប់ឡើយ។
២. ខ្មែរក្រោម រួមទាំងព្រះសង្ឃរាប់រយនាក់ ត្រូវបានអាជ្ញាធរយួនកុម្មុយនិស្តចាប់ផ្សឹក និងបញ្ចូនទៅដាក់ពន្ធនាគារ ។ ក្នុងនោះ ព្រះចៅអធិការវត្ត ៤ ព្រះអង្គត្រូវបានអាជ្ញាធរយួនចាប់ផ្សឹក និងដាក់ពន្ធនាគារ រួមមាន ទីមួយព្រះមហា សឺន ឈូន ព្រះចៅអធិការវត្តមុនីសាគរដើមអម្ពិល ឃុំព្រែកតាមុម និងជាអគ្គលេខាធិការសាលាគណខេត្តពលលាវ ទីពីរព្រះគ្រូ ថាច់ សាវេត ហៅឌឿ ព្រះចៅអធិការវត្តពេជ្រមង្គល ឃុំព្រែកតាមុម និងជាលេខាធិការផ្ទាល់ព្រះមេគណខេត្តពលលាវ ទីបីព្រះតេជព្រះគុណ គីម ព្រហ្ម ចៅអធិការវត្តសេរីតាសេក ឃុំស្វាត និងជាព្រះវិន័យធម៌ព្រះមេគណខេត្តពលលាវ ទីបួនព្រះគ្រូ ឡឹម ព្រហ្ម ព្រះចៅអធិការវត្ត អម្ពវ័នស្វាយកោង ឃុំស្វាត ។
ចំណែកព្រះសង្ឃ ដែលត្រូវបានអាជ្ញាធរយួនចាប់ផ្សឹកច្រើនជាងគេ គឺវត្តដើមអម្ពិល វត្តសិរីក្រសាំង និងវត្តសិរីតាសេក ។
ថ្វីបើការតស៊ូទទួលត្រូវបរាជ័យ ប៉ុន្តែ លទ្ធផលទទួលបាន គឺបង្ខំចិត្តរដ្ឋអំណាចយួនកុម្មុយនិស្តយល់ព្រមឱ្យក្រុមគ្រួសារនៃទាហាន និងអ្នករដ្ឋការចាស់ ដែលជាប់ពន្ធនាគារបានជួបមុខ និងផ្ញើអាហារ ដូចជាធម្មតាវិញ៕
