ដោយ ថាច់ ប្រីជា គឿន
វត្តពោធិសាលរាជកំពង់ ឋិតនៅក្នុងទីរួមខេត្តព្រះត្រពាំង នៃខេត្តព្រះត្រពាំង បានកកើតឡើងនៅក្នុង ព. ស. ១១៨៦ គ. ស. ៦៤២ នៅក្នុងរាជ្យ ព្រះបាទ ភវវរ្ម័ន ទី ២ (639–657) នៃអាណាចក្រចេនឡា ។ មកដល់ឆ្នាំ ២០១៧ វត្តពោធិសាលរាជកំពង់ មានអាយុកាល ១.៣៧៦ ឆ្នាំ ។ វត្តពោធិសាលរាជកំពង់ ជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋ បាលសមាគមសង្ឃរបស់ព្រះសង្ឃខ្មែរនៅក្នុងខេត្តព្រះត្រពាំងទាំង ១៤៣ វត្ត និងជាអន្តេវាសិកដ្ឋានរបស់ព្រះ សង្ឃ និងកូនចៅខ្មែរក្រោមនៅតាមស្រុកនានាក្នុងខេត្តស្នាក់អាស្រ័យ ដើម្បីសិក្សាទាំងផ្នែកពុទ្ធចក្រ មានថ្នាក់ ពុទ្ធិកសិក្សានៅក្នុងវត្ត និងផ្នែកអាណាចក្រជាភាសាយួននៅតាមសាលារដ្ឋរបស់វៀតណាម ។
វត្តមានមានឈ្មោះផ្លូវការជាភាសាបាលីថា “ពោធិសាលរាជ” អ្នកស្រុកនិយមហៅថា “វត្តកំពង់” ជនជាតិចិន និងយួនហៅថា ជួ-អុង-មាឃ (Chùa Ông Mẹt) ។
វត្តពោធិសាលរាជកំពង់ មានផ្ទៃដីប្រមាណ ១២.៩០០ ម៉ែត្រការ៉េ ។ ដំបូងឡើយ វត្តបានកសាងនៅភូមិ កំពោងអាវ ក្បែរព្រលានកីឡាបាលទាត់ខេត្តព្រះត្រពាំង (Sân Vận Động) ហើយបានរើមកកសាងនៅ ទីតាំងបច្ចុប្បន្ន នាឆ្នាំ គ្រឹស្តសករាជ ៧១១ ។ មូលហេតុនៃការប្ដូរទីតាំងវត្តពីកន្លែងចាស់ទៅកន្លែងថ្មីនោះ មានរឿងដំណាលថា ថ្ងៃមួយ មានព្រះពុទ្ធបដិមាធ្វើពីឈើមួយអង្គផុសឡើងពីត្រពាំងមួយនៅខាងកើតវត្ត ក្រោមដើមពោធិ៍មួយដើម ព្រះសង្ឃនិងអ្នកស្រុកក៏បាននាំគ្នាយកខ្សែពួរចងក្រៀកស្រង់ព្រះពុទ្ធបដិមាឡើង ដើម្បីគោរពបូជា តែស្រង់មិនរួច ។ ក្រោយមក ព្រះតេជព្រះគុណ មាស ជាព្រះចៅអធិការវត្តបានយល់សប្ដិ៍ ឃើញគេប្រាប់ថា ទាល់តែយកខ្សែអំបោះ ៧ ខ្សែទៅចងក្រៀកទាញឡើង ទើបបាន ។ ពេលព្រះសង្ឃបាន រៀបចំផ្កាភ្ញីទៀនធូបបូជា និងស្វាធ្យាយធម៌ចម្រើនជយមង្គល និងចងខ្សែពួរតាមសុបិននិមិត អ្នកស្រុកក៏ស្រង់ព្រះពុទ្ធបដិមាឡើងពីទឹកបាន ដូចបំណង ។ ពេលអ្នកស្រុកសែងព្រះពុទ្ធបដិមាទៅតម្ដល់នៅវត្តចាស់ឋិតនៅក្នុងភូមិកំពោងបាយ ស្រាប់តែ ដាច់ខ្សែអំបោះនៅពាក់កណ្ដាលផ្លូវទៅលែងរួចចំទីតាំងវត្ត សព្វថ្ងៃ ។ ព្រះសង្ឃ និង អ្នកស្រុក ក៏សម្រេចរុះរើ ទីតាំងពីវត្តចាស់មកកសាងនៅចំកន្លែងថ្មីវិញរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ។ ដោយសារ វត្តពោធិសាលរាជ នៅចំ កណ្ដាលផ្សារកំពង់ ទើបអ្នកស្រុកហៅថា “វត្តកំពង់” តរៀងមក ។ នៅឆ្នាំ ១.៦០៤ ក្រោយពីម្ចាស់ស្រុកខ្មែរ ក្រោមកសាង វត្តពោធិសាលរាជកំពង់ បាន ៩៦២ ឆ្នាំ ជនជាតិចិន និង យួន ក៏បានចាប់ផ្ដើមភៀសខ្លួន ហូរចូលមករស់នៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជាក្រោមបន្តិចម្ដងៗ ហើយនាំគ្នាហៅឈ្មោះវត្តតាមព្រះនាមរបស់ ព្រះតេជ ព្រះគុណ មាស ជាភាសាយួនថា “ជួ-អុង-មាស” យូរៗទៅក្លាយទៅជា “ជួ-អុង-មាឃ” (Chùa Ông Mẹt) វិញ ដែលមានន័យជាភាសាខ្មែរថា “វត្តតាមាស” ។
ដោយយោងតាមប្រវត្តិព្រះពុទ្ធបដិមាឈើផុសពីត្រពាំង និងប្រវត្តិវត្តពោធិសាលរាជកំពង់ នេះហើយ ទើបអ្នក ស្រុកនិយមហៅភូមិសាស្ត្រតំបន់មួយនេះថា “ស្រុកព្រះត្រពាំង” ក្រោយមក ក្លាយជាខេត្តព្រះត្រពាំង ។ ជន ជាតិយួនបានហៅផ្ដួលទៅជាភាសាយួនថា ខេត្តត្រាវ៉ាំង (Trà Văn) ក្រោយមកជា ខេត្តត្រាវិញ (Trà Vinh) ។ ចំណែកជនជាតិចិនវិញ ហៅខេត្តព្រះត្រពាំងថា ឆា-រ៉ុង-ស៊ាង (茶榮省) (Chá Róng Shëěng) មាន ន័យថា “ខេត្តសម្បូរណ៍តែ” ។
សព្វថ្ងៃ ព្រះពុទ្ធបដិមាឈើដែលគេស្រង់ឡើងពីត្រពាំងនោះ ត្រូវបានព្រះសង្ឃ និងពុទ្ធបរិស័ទ យកទៅស្រោប ស៊ីម៉ងត៍ (Ciment) ពីក្រៅធ្វើជាព្រះជីវ៍ធំ កម្ពស់ ៣ ម៉ែត្រ តម្កល់នៅក្នុងព្រះវិហារទុកសម្រាប់គោរពបូជា រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ។ ព្រះវិហារបានកសាងឡើងវិញ នៅដើមសតវត្សរ៍ទី ២០ ។ នៅក្នុងវត្តមានកុដិឈើបុរាណមួយខ្នងបានកសាងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩១៦ មកដល់ឆ្នាំ ២០១៧ មានអាយុ ១០១ ឆ្នាំ ។ ក្រោមការដឹក នាំរបស់ ព្រះកេសរវិនយោ មហា ត្រឹង យន់ ជាអតីតព្រះមេគណខេត្តព្រះត្រពាំង នៅឆ្នាំ ២០០១ វត្តពោធិ សាលរាជកំពង់ បានអនុញ្ញាតឲ្យគណៈមន្ត្រីសង្ឃ និងពុទ្ធបរិស័ទខ្មែរទូទាំងខេត្ត កសាង សមណកុដិមហា សាមគ្គី មួយខ្នង កម្ពស់ ៣ ជាន់ ទុកធ្វើជាអន្តេវាសិកដ្ឋានសម្រាប់ព្រះសង្ឃ និងកូនចៅខ្មែរក្រោម ក្នុងខេត្ត ព្រះត្រពាំង និងក្រៅខេត្តស្នាក់អាស្រ័យ សិក្សារៀនសូត្រនៅផ្នែកពុទ្ធិកសិក្សា និងផ្នែកអាណាចក្រ នៅសាលា រដ្ឋយួន ។
ក្រៅពីកុដិសាលាផ្សេងៗ វត្តពោធិសាលរាជ្យកំពង់ មានអគារ សាលាគណខេត្តព្រះត្រពាំង ដែលបានជួស ជុល និងកសាងឡើងវិញ នៅឆ្នាំ ២០០៩ ធ្វើជាទីរដ្ឋបាល ទីបញ្ជាការ និងទីប្រជុំ របស់គណៈមន្ត្រីសង្ឃខេត្ត ដែលបាននិមន្តមកពីវត្តនានាទាំង ១៤៣ វត្ត តាំងពីដើមរហូតមកដល់បច្ចប្បន្ន ។
ខ្លោងទ្វារវត្តមានតែមួយគត់នៅខាងកើត មានឆ្លាក់ជាអក្សរខ្មែរធំៗថា “វត្តពោធិសាលរាជ” កសាងឆ្នាំ ព. ស. ១១៨៦ គ. ស. ៦៤២ ។ ពេលធ្វើដំណើរចូលវត្តភ្លាម ឃើញធាចេតិយ ឧកញ៉ា សឺង គុយ ដែលបានកសាង មិនទាន់បានសម្រេច ឋិតនៅខាងស្ដាំដៃ ឬ នៅទិសឦសានវត្ត មានរាងបួនជ្រុងស្មើ ជ្រុងនីមួយៗប្រវែង ១៥ ម៉ែត្រ កម្ពស់ជាង ២ ម៉ែត្រកន្លះ ជញ្ជាំង ធ្វើពីថ្មភ្នំ ហើយផ្ទៃក្នុងចាក់ខ្សាច់ពេញព្រៀប ។ រៀងរាល់ថ្ងៃវារៈឡើង ស័កនៃពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែររៀងរាល់ឆ្នាំ ពុទ្ធបរិស័ទចំណុះជើងវត្តតែងតែយកធាតុម្ដាយឪពុក និងញាតិកា របស់ខ្លួនមកតម្កល់នៅលើធានេះ ហើយនិមន្តព្រះសង្ឃបង្សុកូល ដើម្បីឧទ្ទិសកុសលដល់ញាតិការបស់ខ្លួន ក្នុងនោះ មាន ឧកញ៉ា សឺង គុយ និង វីរជនខ្មែរក្រោមផ្សេងទៀត ផងដែរ ដែលបានលះបង់ជីវិតដើម្បីរក្សាការ ពារជាតិ និងពុទ្ធសាសនាខ្មែរឲ្យបានគង់វង្ស ។
ឧកញ៉ា សឺង គុយ ជាចៅហ្វាយស្រុកព្រះត្រពាំង ត្រូវយួនកាត់ក្បាល នៅឆ្នាំ ១៨៤១ ជាថ្នូរឲ្យស្ដេចយួនលុប បញ្ជា រំលាយជាតិ និងពុទ្ធសាសនាថេរវាទខ្មែរ នៅដែនដីកម្ពុជាក្រោម ហើយអនុញ្ញាតឲ្យខ្មែរក្រោមមានសិទ្ធិ រក្សាប្រពៃណី វប្បធម៌ និងពុទ្ធសាសនាថេរវាទខ្មែររហូតមក សព្វថ្ងៃ ។
នៅថ្ងៃទី ៣ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០០៩ ក្រសួងវប្បធម៌ ទេសចរណ៍ និងកីឡាយួន បានចេញសេចក្ដីសម្រេចលេខ 835/QD-BVHTTDL ទទួលស្គាល់វត្តពោធិសាលរាជកំពង់ ជា បេតិកភណ្ឌស្ថាបត្យកម្មជាតិ (Du Tích Kiến Trúc Nghệ Thuật Quốc Gia) របស់រដ្ឋាភិបាលវៀតណាម ។
សព្វថ្ងៃ វត្តពោធិសាលរាជ កំពង់ ឋិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ ព្រះតេជព្រះគុណ ថាច់ ហ្វាយ ៕
……………………………………
ឯកសារយោង៖
ថាច់ សេ: ទុក្ខខ្មែរក្រោម (សហរដ្ឋអាមេរិក, ១៩៩៧ )
ខាងក្រោមជារូបថតទិដ្ឋភាពទូទៅនៅក្នុងវត្តពោធិសាលរាជកំពង់ ។
