ដោយ ភិក្ខុ នាថសីលោ ត្រឹង ថាច់ យុង
អតីតសាស្រ្តាចារ្យវិជ្ជាស្ថានពុទ្ធសាសនាខ្មែរនៅទីក្រុងព្រែកឫស្សី
១. សំនួរ : បុណ្យមាឃបូជាបានន័យថាដូចម្តេច ?
ចម្លើយ : ការធ្វើបូជាក្នុងខែមាឃ ។ ឈ្មោះបុណ្យមួយសម្រាប់ពុទ្ធសាសនា ធ្វើក្នុងថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែមាឃ (វចនានុក្រម) ។
២. សំនួរ : បុព្វហេតុអ្វីបានជាពុទ្ធសាសនិកទូទាំងសកលលោកត្រូវប្រារព្ធ បុណ្យមាឃបូជា នៅរាល់ថ្ងៃ ពេញបូណ៌មីខែមាឃ ? តើគេប្រារព្ធយកនូវហេតុកាណ៍អ្វី ?
ច. ប្រារព្ធនូវហេតុ ៣ ប្រការ ដែលកើតឡើងក្នុងពុទ្ធសម័យ គឺ
ទី ១. រំឭកដល់សាវកសន្និបាតនៃព្រះសម្ពុទ្ធ ដែលហៅថាចតុរង្គសន្និបាត
ទី ២. រំឭកដល់ការប្រកាសសំដែងឱវាទប្បាដិមោក្ខនៃព្រះសម្ពុទ្ធ
ទី ៣. រំឭកដល់ការដាក់អាយុសង្ខារនៃព្រះសម្ពុទ្ធ ។
៣. សំនួរ : តើហេតុទាំង ៣ នោះមានសារសំខាន់យ៉ាងណាក្នុងពុទ្ធសាសនា ?
ចម្លើយ : មានសារសំខាន់យ៉ាងក្រៃលែង ដោយន័យដូច្នេះ
ទី ១. រំឭកដល់ចតុរង្គសន្និបាត ការប្រជុំសាវ័កជារបៀបចតុរង្គសន្និបាតដូច្នេះ ក្នុងពុទ្ធកាលនៃព្រះសម្ពុទ្ធ សមណគោតម នៃយើងមានតែម្តងគត់ ។ ត្រូវបានធ្វើឡើងនូវថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែមាឃ ខាងដើមនៃបឋម ពោធិ កាល គឺក្រោយពីព្រះសម្ពុទ្ធត្រាស់ដឹងបាន ចំនួន ៩ ខែ គឺរាប់ពីពេញបូណ៌មី ខែវិសាខ មកទល់នឹងពេញបូណ៌មី ខែមាឃ ចំនួន ៩ ខែគត់ បើគិតជាឆ្នាំតាំងពីពេលនោះមកដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន នេះចំនួន ២៦០៤ ឆ្នាំហើយ (ក្នុងអំឡុងពេល ២៦ សតវត្សរ៍ និងឆ្នាំទី ៤ នៃដើមសតវត្សទី ២៧) ។ បុណ្យមាឃបូជាប្រវត្តិសាស្ត្រមានអត្ថន័យសំខាន់ជាពន់ពេកក្នុងពុទ្ធចក្រ បើប្រដូចទៅនឹងអាណាចក្រ ការណ៍នេះប្រៀបដូចជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃការប្រជុំសភាលើកដំបូងរបស់ប្រទេសឯករាជ្យមួយ បន្ទាប់ពីជ័យជម្នះដណ្តើមបានឯករាជ្យពីអាណានិគមនិយមផ្តាច់ការណានីមួយ ។
ចំណែកឯក្នុងពុទ្ធចក្រគឺជាចតុរង្គសន្និបាត លើកដំបូងបង្អស់ (ហើយក៏ជាលើកចុងក្រោយ ព្រោះមានតែ ម្តង គត់ ក្នុងអំឡុងពុទ្ធសម័យ ៤៥ វស្សា) បន្ទាប់ពីព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់ឈ្នះលើសត្រូវគឺមារ ដែលរួមមាន កិលេសមារ, សង្ខារមារ, ខន្ធមារ, ទេវបុត្តមារ, មច្ចុមារ ជាគម្រប់ ៥ ហើយ ដណ្តើមបានឯករាជ្យលើ អាណានិគម និយមតណ្ហា ដែលបានត្រួតត្រាលើទ្រង់អស់កាលមួយសង្សារវដ្តមកហើយ ទីបំផុតទ្រង់បានរើរួចពីរបបតណ្ហាផ្តាច់ការនេះ ដោយមជ្ឈិមាបដិបទា ជាមាគ៌ាអហិង្សា ជាមាគ៌ាសន្តិវិធី នាំឲ្យបាននូវសន្តិភាព និងឯករាជ្យជាស្ថាពរ ដែលភាសាពុទ្ធសាសនាហៅថា ព្រះនិព្វានជាទីបំផុតទុក្ខ ព្រោះបានផ្តាច់បង់ឫសគល់តណ្ហាអស់ជើង សមដូចជាព្រះពុទ្ធតម្រាស់ដែលព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់ ត្រាស់នឹងរាធៈ ក្នុងរាធសំយុត្ត មារវគ្គ ទី ១ ព្រះសុត្តន្តបិដក (ខ្មែរ) ភាគទី ៣៤ ទំព័រ ៧៥ ថា “តណ្ហក្ខយោ ហិ រាធ និព្វានន្តិ ម្នាលរាធៈ ព្រោះថា ការអស់ទៅនៃតណ្ហា ឈ្មោះថាព្រះនិព្វាន” ។
ទី ២. រំឭកដល់ការប្រកាសសំដែងឱវាទប្បាដិមោក្ខនៃព្រះសម្ពុទ្ធ, ពាក្យថាឱវាទប្បាដិមោក្ខ បានសេចក្តីថា បាដិមោក្ខជាឱវាទគឺបាលី ៣ គាថាកន្លះដែលព្រះសព្វញ្ញុពុទ្ធទ្រង់ប្រទានឱវាទប្រកាសពុទ្ធសាសនា ដោយសង្ខេប (វចនានុក្រម) ដូចដែលមានក្នុងសុត្តន្តបិដក (ខ្មែរ) គម្ពីរទីឃនិកាយ មហាបទានសូត្រ ភាគទី ១៦ ទំព័រ ១០៣ ជាគោលចារឹកដូច្នេះ
“ខន្តិ បរមំ តបោ តីតិក្ខា
និព្វានំ បរមំ វទន្តិ ពុទ្ធា
ន ហិ បព្វជិតោ បរូបឃាតី
សមណោ ហោតិ បរំ វិហេឋយន្តោ។
ប្រែថា : អធិវាសនខន្តី ពោលគឺសេចក្តីអត់ធន់ ជាតបធម៌ ដ៏ឧត្តម ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយ តែងត្រាស់ថា ព្រះនិព្វាន ជាធម៌ដ៏ឧត្តម បព្វជិតអ្នកសម្លាប់សត្វដទៃ បៀតបៀនសត្វដទៃ មិនឈ្មោះថា សមណៈឡើយ ។
សព្វបាបស្ស អករណំ កុសលស្សូបសម្បទា
សចិត្តបរិយោទបនំ ឯតំ ពុទ្ធានសាសនំ។
ប្រែថា : ការមិនធ្វើអំពើបាបទាំងពួង ការបំពេញកុសល ការញ៉ាំងចិត្តរបស់ខ្លួនឲ្យផូរផង់ ទាំង ៣ នេះ ជាពាក្យប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយ ។
អនូបវាទោ អនូបឃាតោ បាតិមោក្ខេ ច សំវរោ
មត្តញ្ញុតា ច ភត្តស្មឹ បន្តញ្ច សយនាសនំ
អធិចិត្តេ ច អាយោគោ ឯតំ ពុទ្ធានសាសនន្តិ។
ប្រែថា : ការមិនពោលតិះដៀល ការមិនបៀតបៀន ការសង្រួមក្នុងបាតិមោក្ខ ភាវៈជាអ្នកដឹងប្រមាណ ក្នុងភត្ត ទីដេកទីអង្គុយដ៏ស្ងាត់ ការបំពេញព្យាយាម ក្នុងអធិចិត្តទាំង ៦ នេះជាពាក្យប្រដៅ របស់ព្រះពុទ្ធទាំងឡាយ” ។
ការប្រកាសនូវឱវាទប្បាដិមោក្ខរបស់ព្រះសម្ពុទ្ធនោះ គឺជាការប្រកាសសាសនធម្មនុញ្ញក្នុងពុទ្ធសាសនា ឬក្នុងពុទ្ធចក្រនេះ ដែលមានការប្រៀបធៀបដូចជាប្រកាសរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃប្រទេសមួយដូច្នោះដែរ ។ ហេតុ ដូច្នេះ បើតាមធម្មតាប្រជាពលរដ្ឋនៃប្រទេសជាតិនីមួយ ៗ ក្នុងលោក តែងតែធ្វើបុណ្យអបអរសាទ ររំឭកទិវាឯករាជ្យនិងទិវាបង្កើត ឬប្រកាសរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ជាតិខ្លួន, យ៉ាងណាមិញ ; សកលពុទ្ធជន ទូទាំងសកលលោក ធ្វើបុណ្យមាឃបូជារំឭកដល់សាវកសន្និបាត និងការប្រកាសឱវាទប្បាដិមោក្ខ ជាសាសនធម្មនុញ្ញរបស់សាសនាខ្លួន ក៏យ៉ាងនោះដែរ ។
បើសិក្សាឲ្យជ្រាលជ្រៅទៅ យើងនឹងបានឃើញថា ឱវាទប្បាដិមោក្ខគឺជាបទប្រដៅសីលធម៌កំពូលលើ បទអប់រំសីលធម៌ទាំងអស់ ។ លើសជាងនេះទៅទៀត ឱវាទប្បាដិមោក្ខជាពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ ព្រះសម្ពុទ្ធ ចំពោះតែភិក្ខុសង្ឃដាច់ដោយឡែក ឬជាសាសនធម្មនុញ្ញរបស់ពុទ្ធសាសនា ដាច់ដោយឡែក តែ មួយមុខនោះ ក៏មិនមែនដែរ គឺជាពាក្យប្រៀនប្រដៅជាសកល ជាធម្មនុញ្ញសកលដើម្បីសីល ធម៌សកល វឌ្ឍនធម៌សកល សន្តិធម៌សកល សុខធម៌សកល សាមគ្គីសកល ព្រោះគ្មានបទអប់រំឬពាក្យ ប្រៀនប្រ ដៅ នៃសាសនាណានីមួយ ឬក៏ច្បាប់បញ្ញត្តិ រដ្ឋធម្មនុញ្ញ នៃប្រទេស រដ្ឋ ណានីមួយ ឲ្យប្រសើរលើស ឬនៅក្រៅក្របខណ្ឌនៃឱវាទប្បាដិមោក្ខ របស់ព្រះសម្ពុទ្ធឡើយ ។
ទី ៣. រំឭកដល់ថ្ងៃព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់ដាក់អាយុសង្ខារ ។ ក្នុងសុត្តន្តបិដក (ខ្មែរ) គម្ពីរទីឃនិកាយ មហាបរិព្វានសូត្រ ទំព័រ ២២៤ ចែងថា ព្រះសម្ពុទ្ធទ្រង់ដាក់អាយុសង្ខារតាមការទទូច យ៉ាងចចេសរបស់ មារដូច្នេះថា “ម្នាលមារមានចិត្តបាប ចូរអ្នកមានសេចក្តីខ្វល់ខ្វាយតិចចុះ ការបរិនិព្វានរបស់ត ថាគត មិនយូរប៉ុន្មានទេ កន្លង ៣ ខែអំពីថ្ងៃនេះទៅ តថាគតនឹងបរិនិព្វានហើយ” ។
៤. សំនួរ : តើឱវាទប្បាដិមោក្ខដែលមានសេចក្តីថា ជាឱវាទប្រកាសពុទ្ធសាសនាដោយសង្ខេប តើបាន សេច ក្តីយ៉ាងណា ?
ចម្លើយ : ព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលមានធម្មវិន័យទាំងអស់ចំនួន ៨៤០០០ ធម្មក្ខន្ធ (ព្រះធម៌ ៨ ហ្មឺន ៤ ពាន់ ធម្មក្ខន្ធ) ដូចជាពាក្យព្រះអានន្ទជាពុទ្ធុប្បដ្ឋាកបានពោលទុកក្នុងសុត្តន្តបិដក (ខ្មែរ) គម្ពីរខុទ្ទកនិកាយ ថេរគាថា ភាគ ទី ៥៧ ទំព័រ ៩៤ ជាហ្លាក់ឋានដូច្នេះថា
“ទ្វាសីតិ ពុទ្ធតោ គណ្ហឹ ទ្វេ សហស្សានិ ភិក្ខុនោ
ចតុរាសីតិ សហស្សានិ យេ មេ ធម្មា បវត្តិនោ
ប្រែថា : សាសនធម៌ទាំងឡាយណា ដែលប្រព្រឹត្តទៅ (ក្នុងហឫទ័យ) របស់ខ្ញុំ សាសនធម៌ទាំងឡាយនោះ មាន ៨៤០០០ ធម្មក្ខន្ធ ខ្ញុំបានរៀនអំពីព្រះពុទ្ធ ៨២០០០ ធម្មក្ខន្ធ អំពីពួកភិក្ខុ ២០០០ ធម្មក្ខន្ធ” ។
បើតាមន័យនេះធម៌វិន័យក្នុងពុទ្ធសាសនាពិតជាមានចំនួនច្រើនជាអនេកប្បការ យើងគេទាំងឡាយ មិនងាយនឹងសិក្សាឲ្យចេះចាំយល់ចូលចិត្តដូចព្រះអានន្ទ ជាពហុស្សូតឃ្លាំងធម៌នោះទេ ហើយកម្រ នឹងប្រតិបត្តិឲ្យដិតដល់សព្វគ្រប់ តែយើងអាចសិក្សា និងប្រតិបត្តិ សេចក្តីសង្ខេបនៃពុទ្ធសាសនា ដោយសិក្សាត្រឹមតែឱវាទប្បាដិមោក្ខ ៣ គាថាកន្លះ ឬ ត្រឹមតែពុទ្ធោវាទ ៣ ប្រការ គឺទី ១ មិនធ្វើបាបទាំងពួង, ២ បំពេញបុណ្យកុសលសុចរិត, ៣ ជម្រះចិត្តឲ្យល្អបរិសុទ្ធ ដែលព្រះសម្ពុទ្ ធទ្រង់សំដែងបង្រួញសេចក្តីឲ្យខ្លីប៉ុណ្ណោះ ក៏ឈ្មោះថាបានសិក្សាពុទ្ធសាសនាដោយល្អ ប្រតិបត្តិពុទ្ធ សាសនាដោយប្រពៃ ដ្បិតថាព្រះវិនយបិដកដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់បញ្ញត្តិជាសិក្ខាបទ ក៏ដើម្បីការពារកុំ ឲ្យសាវ័កប្រហែសធ្វេសធ្វើអំពើបាបអសី-លធម៌ អនាចារតាមអំពើចិត្ត ពោលគឺដឹកនាំអប់រំកាយ វាចា កុំឲ្យសាវ័កយកកា-យទៅធ្វើកាយទុច្ចរិត យកវាចាទៅពោលវចីទុច្ចរិត ដែលសង្គ្រោះចូលក្នុងពុទ្ធោវាទទី ១ គឺសព្វបាបស្ស អករណំ កុំធ្វើបាបទាំងពួង (វៀរទាំងមនោទុច្ចរិត) ដោយអំណាចសីល (អប់រំកាយវាចា) ។ សុត្តន្តបិដកដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់សំដែង ដើម្បីបណ្តុះចិត្តឲ្យមានសទ្ធា ធ្វើទាន មានហិរិខ្មាសបាប ឱត្តប្បៈខ្មាសបាប មានព្រហ្មវិហារធម៌ សង្គហធម៌ សាមគ្គីធម៌ក្នុងសង្គមជាដើម ដើម្បីឲ្យសាវ័កស្រឡាញ់ពេញចិត្ត និងយល់ចូលចិត្តអំពីតម្លៃកុសលធម៌ ដែលសង្គ្រោះចូលក្នុងពុទ្ធោវាទទី ២ គឺកុសលស្សូបសម្បទា បំពេញកុសលឲ្យដល់ព្រម ដោយអំណាចទាន និងសមាធិ (អប់រំចិត្ត) ។ អភិធម្មបិដកដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់សំដែងអំពីបរមត្ថធម៌ (ចិត្ត ចេតសិក រូប និព្វាន) ដើម្បីឲ្យសាវ័កមានសតិ សម្បជញ្ញៈឃើញច្បាស់នូវសច្ចធម៌ ដោយបញ្ញា ជម្រះនូវចិត្តឲ្យបរិសុទ្ធផុតកិលេសធម៌ជាគ្រឿងសៅហ្មង ដែលសង្គ្រោះចូលក្នុងពុទ្ធោវាទ ទី ៣ គឺ សចិត្តបរិយោទបនំ ជម្រះចិត្តឲ្យបរិសុទ្ធផូរផង់ (អប់រំបញ្ញា) ។
៥. សំនួរ : តើពុទ្ធសាសនិកជនគួរប្រតិបត្តិមាឃបូជាឬ ធ្វើបុណ្យមាឃបូជា ដោយបែបណា ?
ចម្លើយ : បើមើលតាមហេតុដែលតម្រូវឲ្យប្រារព្ធមាឃបូជា យើងឃើញថាការប្រកាសឱវាទប្បាដិមោក្ខ ដែលទុកដូចជាបេះដូងព្រះពុទ្ធសាសនានោះ ពិតជាមានសារធម្មសំខាន់ណាស់ ដែលពុទ្ធជនអ្នកកាន់ពុទ្ធ សាសនា ត្រូវតែចេះដឹង ពោលគឺជាពុទ្ធសាសនិក យ៉ាងហោចណាស់ក៏ត្រូវចេះពុទ្ធោវាទ ៣ ប្រការ ដើម្បីបញ្ជាក់នូវអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្លួនជាពុទ្ធជន ឬពុទ្ធសាសនិក ជាអ្នកកាន់ជឿប្រតិបត្តិ តាមពុទ្ធ សាសនា ។ ហេតុដូចនេះពុទ្ធជនគួរតែកាន់ យកនូវបេះដូងពុទ្ធសាសនា នោះ មកដាក់ក្នុងបេះដូង របស់ខ្លួន ធ្វើជាបេះដូងរបស់ខ្លួន ប្រែថា ពុទ្ធជនត្រូវតែនាំគ្នាសិក្សានូវឱវាទប្បាដិមោក្ខនេះឲ្យចេះចាំ យល់ចូលចិត្តហើយប្រតិបត្តិឲ្យបានម៉ត់ចត់ប្រាកដប្រជាប្រចាំជីវិតជាពុទ្ធជន ជាពិសេសនៅថ្ងៃមាឃ បូជានេះឯង ក្រៅអំពីការបូជាផ្កាភ្ញី ទៀន ធូប គ្រឿងក្រអូបជាដើម ដែលជាការធ្វើអាមិសបូជា ចំពោះព្រះពុទ្ធ គេត្រូវដង្ហែក្បួនធម្មយាត្រាផ្សាយមេត្តាធម៌ ផ្សាយអហិង្សធម៌ ផ្សាយមាគ៌ាសន្តិភាព របស់ព្រះពុទ្ធ (តាមតែអាចធ្វើទៅកើត) ភិក្ខុសង្ឃធ្វើឧបោសថកម្ម សាមណេរជម្រះទណ្ឌកម្ម (ប្រសិន បើមាន) បោស ជូត លាង រៀបចំវត្តអារាម ឧបាសក ឧបាសិកាសមាទានកាន់ឧបោ-សថសីល និងនិច្ចសីលឲ្យបាន បរិសុទ្ ធដើម្បីលះបង់ឲ្យជ្រះស្រឡះនូវអំពើបាបទាំងឡាយ, ខិតខំធ្វើទានបំពេញកុសល មានការធ្វើទានចំពោះព្រះសង្ឃ ចំពោះឪពុកម្តាយ សង្គ្រោះអ្នកខ្វះខាត ក្រីក្រ ទន់ខ្សោយ ស្មូមយាចក ពោលគឺតាមវត្តនីមួយ ៗ ព្រះសង្ឃត្រូវតែធ្វើនូវកាលនៃកុសលធម៌ទាំង ៤ (សុ.អ.ចតុ. ភាគ ៤២. ទំព័រ ៣៥៥) ឲ្យកើតមានឡើងដល់ពុទ្ធបរិស័ទគឺ ១. កាលេន ធម្មស្សវនំ ត្រូវសំដែងធម៌អាថ៌ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទស្តាប់តាមកាលដ៏គួរនេះ ។ ២. កាលេន ធម្មសាកច្ឆា ត្រូវប្រជុំពុទ្ធបរិស័ទក្នុងធម្មសភាសន្ទនាធម៌តាមកាលដ៏គួរនេះ ។ ៣ . កាលេន សមថោ បង្រៀនពុទ្ធ បរិស័ទឲ្យចេះធ្វើសមថកម្មដ្ឋាន តម្កល់ចិត្តឲ្យឋិតក្នុងពុទ្ធានុស្សតិ ធម្មានុស្សតិ សង្ឃានុស្សតិ ជាដើម ដើម្បីរម្ងាប់ចិត្ត ឲ្យស្ងប់នីវរណធម៌ តាមកាលដ៏គួរនេះ ។ ៤. កាលេន វិបស្សនា ឲ្យពុទ្ធបរិស័ទ ប្រតិបត្តិវិបស្សនា មានការសិក្សាប្រតិបត្តិ សតិប្បដ្ឋាន ទាំង ៤ ជាដើម តាមកាលដ៏គួរនេះ ។ ចំពោះវត្តដែលមានទម្លាប់ប្រតិបត្តិកាលទាំង ៤ នេះមកខ្ជាប់ខ្ជួនហើយ នោះជាការប្រពៃពេក រីឯវត្តណាដែលមិនទាន់បានប្រតិបត្តិបែបនេះគួរតែណែនាំបព្វជិតនិងគ្រហស្ថប្រតិបត្តិឲ្យបានយ៉ាងហោចណាស់ក្នុងថ្ងៃឧបោសថ និងថ្ងៃបូជាទាំងឡាយក្នុងពុទ្ធសាសនា ដើម្បីជាការធ្វើនូវធម្ម បូជាចំពោះព្រះសម្ពុទ្ធ ជាការបូជាដ៏ប្រសើរលើសលន់ ។
៦. ស. ដោយឡែកនៅកម្ពុជាក្រោម ពុទ្ធសាសនិកជនខ្មែរក្រោម បានប្រារព្ធបុណ្យមាឃបូជាយ៉ាងណាដែរ ។
ច. ពុទ្ធជននៅកម្ពុជាក្រោម ក៏មានការធ្វើបុណ្យមាឃបូជាដូចពុទ្ធជនដទៃទៀត ក្នុងសកលលោកនេះ ផងដែរ ប៉ុន្តែនៅកម្ពុជាក្រោម គេសង្កេតឃើញថាមានលក្ខណៈពិសេសមួយ ដែលគួរឲ្យ មានការ ចំណាប់អារម្មណ៍ គឺមុនថ្ងៃពេញបូណ៌មីខែមាឃ ពុទ្ធិកសិក្សាទូទាំងកម្ពុជាក្រោម តម្រូវឲ្យធ្វើការប្រ ឡង បញ្ចប់ឆ្នាំនៃកាសិក្សា ចាប់តាំងពីថ្នាក់ពុទ្ធិកមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិឆ្នាំ ទី ១ ជាលំដាប់រហូត ដល់ ថ្នាក់ពុទ្ធិកមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ ឆ្នាំទី ៣ ជាឆ្នាំចុងបញ្ចប់នៃកម្រិតសិក្សា ដែលមានកាលកំណត់ ៧ ឆ្នាំ ។ មណ្ឌលប្រឡងទាំងឡាយចាប់ផ្តើមពីដើមខែបុស្សមក ដល់ ១៤ កើតខែមាឃ ជារៀងរាល់ឆ្នាំ រយៈ កាលនេះហើយដែលខ្មែរក្រោមគ្រប់ភូមិឋានបានកត់ចំណាំចាំតគ្នា ថាជារដូវកាលប្រឡងរបស់ព្រះសង្ឃ ជាហេតុនាំឲ្យពុទ្ធបរិស័ទមានសទ្ធាជ្រះថ្លា ឧបត្ថម្ភគាំទ្រការសិក្សារបស់ព្រះសង្ឃជាពន់ពេក ហើយបើ វត្តណាមិនបានបើកសាលាទទួលព្រះសង្ឃសិក្សាទេ ពុទ្ធបរិស័ទជើងវត្ត ហាក់ដូចជាស្រពាប់ ស្រពោនទាំងទឹកមុខទាំងទឹកចិត្តសទ្ធា ម្ល៉ោះហើយបានជាវត្តស្ទើរតែទាំងអស់ មានស្មារតីប្រសើរ មិនសូវ ហ៊ានប្រហែសធ្វេសទេ តែងតែខិតខំបើកសាលា ដើម្បីពង្រឹងការសិក្សារបស់ព្រះសង្ឃផង បណ្តុះ សទ្ធា គ្រហស្ថផង ។ ចំពោះកម្មវិធីប្រឡងយកវិញ្ញាបន-បត្រពុទ្ធិកមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិ (បាលីរង) និងប្រឡងយកសញ្ញាបត្រពុទ្ធិក-មធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ តម្រូវឲ្យប្រឡងរួមទូទាំងខេត្ត (ចំពោះតែខេត្តព្រះត្រពាំង) ទុកឲ្យនៅចុងក្រោយគេបង្អស់គឺពីថ្ងៃ ១២-១៤ កើត ខែមាឃ មុនមា-ឃបូជា ១ ថ្ងៃ ជាថ្ងៃវិស្សមកាល ហើយចាប់ផ្តើមបើកបវេសនកាលឆ្នាំសិក្សាថ្មី នៅថ្ងៃ ១ រោចខែវិសាខ បន្ទាប់ពី វិសាខបូជា ១ ថ្ងៃ ពោលគឺការកំណត់ឆ្នាំសិក្សា របស់ពុទ្ធិកសិក្សាទូទាំងកម្ពុជាក្រោម បានឯកភាពគ្នាកំណត់យកវិសាខបូជាជាដើមឆ្នាំសិក្សា មាឃបូជាជាចុងឆ្នាំសិក្សា ៕
