ភិក្ខុ នាថសីលោ ត្រឹង ថាច់យុង
សូមនមស្ការចំពោះព្រះរតនត្រៃ គឺព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ ព្រះសង្ឃ!
ក្តីព្រាត់ប្រាសនិរាសនៃសត្វលោកតាមសភាវសច្ចធម៌ គឺធម៌ពិត ធម៌មែន, មិនមានជនណាមួយអាចកម្លាយឲ្យទៅជាធម៌ដទៃតាមទំនើងខ្លួនបានឡើយ ។ តួយ៉ាងដូចជាធម៌កើតនិងធម៌ស្លាប់ជាដើម តើក្នុងលោកនេះនរណាអាចកែប្រែបាន ទុកជាស្អប់ខ្ពើម ខ្លាចខ្លប ហើយខំគេចវេះ ចៀសវាង បណ្តោះបណ្តៃយ៉ាងណាក៏នៅតែគេចមិនផុតរត់មិនរួច ។ សេចក្តីស្លាប់នេះ ជាសច្ចធម៌ ហើយជាសច្ចសកលទៀតផង ពាក្យថាសច្ចសលកប្រែថា សច្ចៈទៀងទាត់ទូទៅដល់សកលសត្វទាំងអស់ឥតបើមានរើសមុខអ្វីឡើយ ពោលគឺ សកលសត្វ រាប់ទាំងមនុស្ស ទេវតា ព្រហ្ម មារនិអមនុស្សសុទ្ធតែត្រូវទទួលរងនូវក្តីស្លាប់ទាំងអស់, សឹងមានព្រះពុទ្ធភាសិតទេសន៍ទុកក្នុង សល្លសូត្រ គម្ពីរ ខុទ្ទកនិកាយ សុត្តនិបាត បិដកខ្មែរ ភាគ ៥៤ ទំព័រ ២០២ ជានិទស្សន៍ស្រាប់ថា៖
«ទហរា ច មហន្តា ច យេ ពាលា យេ ច
បណ្ឌិតា សព្វេ មច្ចុវសំ យន្តិ សព្វេ មច្ចុបរាយនា ។
ពួកជនណា ក្មេងក្តី ចាស់ក្តី ពាលក្តី បណ្ឌិតក្តី ពួកជនទាំងអស់នោះ តែងលុះក្នុងអំណាចនៃមច្ចុ ពួកជនទាំងអស់ មានមច្ចុនៅស្ទាក់ខាងមុខ» ។ តើយើងដែលធ្លាប់បានគិតដែរទេថា ហេតុអ្វីបានជាយើងកើតមកហើយបែរជាត្រូវស្លាប់បង់ មុខគួរឲ្យអាណិតអាណោចខ្លោចផ្សាយ៉ាងហ្នឹងទៅវិញ ម៉េចក៏មិនរស់រហូត ចាំបាច់ស្លាប់ធ្វើអី, បើបានជាកើតហើយគួរណាស់តែរស់កុំស្លាប់ទើបសម ។ មួយទៀត ជីវិតមនុស្សជាជីវិតដ៏ប្រសើរកម្ររកបានណាស់ ក្នុងវដ្តសង្សារធំល្វឹងល្វើយឥតកោះត្រើយនេះ ព្រោះថាជីវិតត្រូវបានកើតឡើងដោយបុណ្យ ដែលមនុស្សខ្លួនឯងបានធ្វើដោយខ្លួនឯង ពុំមែនអាទិទេពណាមួយជាអ្នកបង្កើតជាដាច់ខាត ហើយជីវិតជាមនុស្សនេះសោត មានឱកាសច្រើនណាស់ក្នុងការកែច្នៃជីវិតទុក្ខឲ្យជាជីវិតសុខស្ងប់ ជីវិតថោកទាបឲ្យជាជីវិតថ្លៃថ្នូរប្រសើរវិសេសឡើង រហូតដល់ថ្នាក់កំពូលខ្ពង់ខ្ពស់ជាងទេវតានិងព្រហ្មទៅទៀតផង ។ ក្នុងរឿងនេះមានព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាគ្រូនៃមនុស្ស និងទេវតាជាគម្រូស្រាប់ ។ ការណ៍នេះជាការ «ក្រក្រៃលែងក្រ» ព្រោះបណ្តាធាតុក្រទាំងអស់ មានក្របានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ ( ពុទ្ធុប្បាទោ ច ទុល្លភោ) ក្របាននូវខណសម្បត្តិ (ទុល្លភា ខណសម្បត្តិ) ក្រនឹងបានស្តាប់នូវព្រះសទ្ធម្ម (សទ្ធម្មោ បរមទុល្លភោ) ជីវិតមនុស្សហ្នឹងឯងក៏ជាការបានដោយក្រណាស់ដែរ សមដូចព្រះពុទ្ធភាសិតក្នុងគម្ពីរ សុមង្គវិលាសិនី អដ្ឋកថា ទីឃនិកាយ ថា «ទុល្លភញ្ច មនុស្សត្តំ កិរិយាបានកើតជាមនុស្សជាការក្រ» ម៉េចក៏បែរជាស្លាប់ងាយម្ល៉េះ ? គួរណាស់តែមនុស្សខិតខំព្យាយាមរកមធ្យោបាយណាមួយ ដើម្បីរក្សាអាយុជីវិត ដែលមានតម្លៃកាត់ថ្លៃពុំស្មើនេះឲ្យរស់រហូតត្រាតែបានទើបជាការគួរ ។ ជាពិសេសយុគនេះ ជាយុគនៃវិទ្យាសាស្ត្រស្រាប់ទៀតផង ដើម្បីឲ្យស័ក្តិសមនឹងកិត្តិស័ព្ទនៃវិទ្យាសាស្ត្រដែលល្បីខ្ទរខ្ទារកក្រើកមេឃដែលមនុស្សពីរភាគបី សម្គាល់ទុកដូចជាព្រះរបស់ខ្លួនទៅហើយនោះ ម៉េចក៏វិទ្យាសាស្ត្រមិនជប់ជីវិតមនុស្សកុំឲ្យស្លាប់ ។ មួយទៀត កាលបើធ្វើបានយ៉ាងនោះមែន វិទ្យាសាស្ត្រប្រាកដជាអាចប្រែរូបផងខ្លួនទៅជាព្រះរស់មួយអង្គដ៏ស័ក្តិសិទ្ធិនៃសកលមនុស្សជាស្វយប្រវត្តិ ដោយឥតជជែកបាន ។ ព្រោះអ្វី ? ព្រោះថា មនុស្សទាំងអស់ស្រឡាញ់ជីវិត ត្រូវការជីវិតជាជាងស្រឡាញ់ត្រូវការអ្វី ៗ ទាំងអស់ ទុកជាគេស្រឡាញ់ ម៉ែ ឪ ប្តី ប្រពន្ធ កូន ចៅ… ត្រូវការ ទ្រព្យសម្បត្តិ ស័ក្តិ យស កេរ្តិ៍ឈ្មោះ សេរីភាព ឥស្សរភាព សាមគ្គីភាព សមភាព ភាតរភាព សុខភាព បូរណភាព ទឡ្ហភាព អត្ថិភាព សុវត្ថិភាព វឌ្ឍនភាព សីតភាព សន្តិភាព…ក៏នៅតែក្នុងល័ក្ខខ័ណ្ឌនៃសេចក្តីស្រឡាញ់ជីវិត ចង់ឲ្យជីវិតរស់រួចពីស្លាប់ទាំងអស់ ។ មួយវិញទៀត បើគេស្រឡាញ់របស់ដទៃ ក៏គេរឹតតែស្រឡាញ់ជិវិតជាទ្វេគុណឡើង សឹងមានព្រះពុទ្ធដីកាក្នុងគម្ពីរធម្មបទ អត្តវគ្គជាហ្លាក់ឋានថា «នត្ថិ អត្ត សមំ បេមំ ស្រឡាញ់អ្វីៗ ស្មើនឹងខ្លួនមិនមាន» ម្ល៉ោះហើយម្នាក់ៗ ខំប្រឹងស្រែកដង្ហោយបោយបក់រកធាតុមិនស្លាប់ (និព្វានធាតុ) ដោយគ្រប់មធ្យោបាយដើម្បីជីវិត ជាពិសេសតាមរយៈវិទ្យាសាស្ត្រ តែហាក់ដូចជាមិនដែលបានសមបំណងម្តងណាទាល់តែសោះ គេឃើញមនុស្សនៅតែកើតហើយស្លាប់ដដែល ៗ ទាំងអាចនិយាយបានថាស្លាប់ច្រើនជាងមុនទៅទៀត ទន្ទឹមនឹងការរីកចម្រើននៃវិទ្យាសាស្ត្រ ។ ការណ៍នេះព្រោះអ្វី ? ព្រោះថាវិទ្យាសាស្ត្រពុំមែនជាសច្ចធម៌ ពុំមែនជាមធ្យោបាយរំលត់ទុក្ខ ផ្តល់សេចក្តីសុខស្ងប់ជាស្ថាពរ (សន្តិវរបទ) ។ ហេតុនោះបានជាវិទ្យាសាស្ត្រត្រូវទាល់ជើងត្រឹមសច្ចធម៌ មិនអាចយកឈ្នះសច្ចធម៌បានទេ ។ សេចក្តីត្រង់នេះគួរតែយើងងាកមកមើលព្រះពុទ្ធសាសនាវិញ ដែលព្រះពុទ្ធទ្រង់បង្រៀនយើងថា សេចក្តីស្លាប់ជាសច្ចធម៌ គឺសេចក្តីពិតមិនប្រែប្រួល បានន័យថាមិនប្រែពីស្លាប់ទៅជាមិនស្លាប់តាមយថាហេតុណាមួយជាដាច់ខាត; ស្លាប់គឺស្លាប់ ដូចជាផ្អែមគឺផ្អែម ប្រៃគឺប្រៃ ជាដើម, មិនប្រែពីផ្អែមទៅជាប្រៃ ពីប្រៃទៅជាផ្អែម នេះជាធម៌ពិត ។ ម្យ៉ាងទៀត គប្បីធ្វើសេចក្តីចូលចិត្តឲ្យបានច្បាស់ថា ស្លាប់នេះជាគូ និងកើត តែងប្រកៀកស្មាគ្នាជានិច្ចត្រាច់រង្គាត់ទៅមកជុំវិញពិភពលោកនេះ មិនដែលបែកគ្នាទេ ប្រែថា កាលបើ កើត ត្រូវតែ ស្លាប់ ឬ ហ៊ានកើត ត្រូវតែ ហ៊ានស្លាប់ កុំខ្លាចស្លាប់អី ។ ព្រោះថា សេចក្តីស្លាប់នេះ គេមិនដែលបានរួចផុតដោយការខ្លាចទេ ផ្ទុយទៅវិញ ព្រះពុទ្ធ បច្ចេកពុទ្ធ សាវកពុទ្ធ បានរួចផុតសេចក្តីស្លាប់ដោយការហ៊ានស្លាប់ គឺចេះស្លាប់ដើម្បីអភិសម្ពោធិញ្ញាណ, បច្ចេកពោធិញ្ញាណ, សាវកបារមីញាណ ដែលខ្លួនដៅទុកមិនងាករេ គឺស្លាប់លើគំនរឧត្តមគតិពោធិញ្ញាណ សមដូចសាស្ត្រាច្បាប់រាជនេតិ ខ្មែរចែងថា “សូវស្លាប់ទៅគាប់ រសធម៌កុំបីបង់” ។ សេចក្តីប៉ុណ្ណេះ ល្មមធ្វើជាពន្លឺគំនិតឲ្យយើងមើលឃើញសច្ចធម៌តាមពិតបានខ្លះៗ ហើយ បើមិនច្រើនក៏តិចដែរ ។ កាលបើមានពន្លឺកើតឡើងហើយ ភ្នែកយើងក៏ភ្លឺល្អ តើយើងត្រូវធ្វើយ៉ាងណាទៀតថាត្រូវបើកមើលឲ្យឃើញច្បាស់ មិនត្រូវធ្មេចភ្នែកគ្នេរស្មានតទៅទៀតទេ ពោលគឺមុននឹងស្លាប់យើងត្រូវប្រឹងរស់ទាំងអស់គ្នា ហើយរស់ឲ្យបានល្អតាមគន្លងធម៌ទៀតផង គឺរស់ជាមួយអំពើល្អ ស្មារតីល្អ សីលធម៌ល្អ ជាពិសេសសេពគប់មនុស្សល្អ ដើម្បីទុកជាអត្តសញ្ញាណគ្រឿងសម្គាល់ខ្លួនបញ្ជាក់ថាជាមនុស្សល្អរបស់មនុស្សជាតិពិតៗ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ព្រះពុទ្ធជាបរមគ្រូនៃយើងរាល់គ្នា ទ្រង់បានបង្រៀនយើង កុំរៀនរស់នៅដោយធ្វើខ្លួនឲ្យជាមនុស្សរស់ចង្អៀតគេឯង រារាំងពាំងពារសេចក្តីចម្រើននៃលោក (លោកវឌ្ឍនធម៌) និង សេចក្តីចម្រើននៃធម្មៈ (សាសនវឌ្ឍនធម៌) នាំឲ្យចង្អៀតផែនដីទទេៗ (ន សិយា លោកវឌ្ឍនោ) ត្រូវចេះគោរព (សិទ្ធិមនុស្សនិងសិទ្ធិសត្វទូទៅ) សង្គ្រោះ (សង្គមកិច្ច, សេដ្ឋកិច្ច) និងឲ្យអភ័យ (សិក្សាអប់រំ, វឌ្ឍនភាព, សន្តិភាព, សេរីភាព, បូរណភាព, ឯករាជ្យ) ដល់អាយុជីវិតគ្នាទៅវិញទៅមក តាមរយៈការប្រព្រឹត្តធម៌សុចរិត (គំនិត, សម្តី, ទំវើល្អក្រោមល័ក្ខខ័ណ្ឌរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងសាសនធម្មនុញ្ញ) លះធម៌ទុច្ចរិត (គំនិត, សម្តី, ទំវើអាក្រក់ថោកទាប, ផ្តាច់ការ, ហិង្សា, ពុករលួយ, កេងកិប, ស៊ីសំណូក, បំផ្លាញ…) ។ ជនណា រស់នៅក្នុងលោកប្រព្រឹត្តអំពើសុចរិត គឺធ្វើល្អ និយាយល្អ គិតល្អ ជននោះឈ្មោះថារស់នៅមានប្រយោជន៍ មានតម្លៃ ព្រោះបានជួយសង្គ្រោះខ្លួនឯងផង អ្នកដទៃផង ឲ្យរួចផុតអំពីទុក្ខភ័យទាំងក្នុងជីវិតបច្ចុប្បន្នផង ជីវិតបរលោកគឺក្រោយពីស្លាប់ផង, ចំណែកឯជនណារស់នៅដោយប្រព្រឹត្តទុច្ចរិត គឺធ្វើអាក្រក់ និយាយអាក្រក់ គិតអាក្រក់ ជននោះ ឈ្មោះថា រស់ទុកដូចជាស្លាប់ គ្មានប្រយោជន៍ គ្មានតម្លៃ ព្រោះរស់ដោយបៀតបៀនខ្លួនឯងផង អ្នកដទៃផង ឲ្យរងទុក្ខភយន្តរាយ ទាំងកំពុងរស់នៅផង ទាំងក្រោយអំពីស្លាប់ផង ប្រែឲ្យរឹតតែច្បាស់ថា អំពើល្អ និងអាក្រក់ដែលហៅរួមខ្លីថាកម្ម, មិនមែនមានសក្តានុភាពត្រឹមតែផ្តល់ផលល្អ និងអាក្រក់ដល់អ្នកសាងតែមួយមុខហើយក៏ហីនោះទេ, តាមពិតកម្មមានការទាក់ទងជានិច្ចដល់ជីវិតទូទៅ ហើយមានថាមពលដ៏លើសលុប (នត្ថិ កម្មំ សមំ ពលំ) ក្នុងការសាង និងបំផ្លាញពិភពលោកនេះ (សកលលោក) និងលោកដទៃ (សុគតិ និងទុគ្គតិ) ឲ្យមានវឌ្ឍនភាព និងហាយនភាព; កុសលកម្មសាងលោកឲ្យចម្រើន, អកុសលកម្មបំផ្លាញលោកឲ្យវិនាស, ពុំមែនដោយសារឥទ្ធានុភាពឬសក្តាតេជអ្វីមួយដទៃក្រៅពីនេះឡើយ, សឹងមានពុទ្ធភាសិតក្នុងគម្ពីរធម្មបទ ខុទ្ទកនិកាយ លោកវគ្គ បិដកខ្មែរភាគ ៥២ ទំព័រ ៥៧ ថា៖
«ធម្មំ ចរេ សុចរិតំ ន តំ ទុច្ចរិតំ ចរេ ធម្មចារី សុខំ សេតិ អស្មឹ លោកេ បរម្ហិ ច ។
បុគ្គលគួរប្រព្រឹត្តធម៌ឲ្យសុចរិត មិនគួរប្រព្រឹត្តធម៌នោះឲ្យទុច្ចរិតឡើយ បុគ្គលប្រព្រឹត្តធម៌ជាប្រក្រតី រមែងដេកជាសុខ ក្នុងលោកនេះផង ក្នុងលោកខាងមុខផង» ។
ពុទ្ធភាសិតខាងលើនេះនឹងបានជាមាគ៌ាជីវិតរបស់យើង ជួយយើងឲ្យចេះរស់នៅថ្លៃថ្នូរ បានសេចក្តីសុខក្សេមក្សាន្ត មិនមានពៀរ មិនមានភ័យ (ខេមំ អវេរំ អភយោ) សមតាមបំណង ទាំងពេលរស់និងពេលស្លាប់ ដូចភាសិតខ្មែរថា “រស់ឲ្យគាប់ ងាប់ឲ្យគួរ” និង សាស្ត្រាច្បាប់រាជនេតិថា “សូវស្លាប់ទៅគាប់ រសធម៌កុំបីបង់” ពោលគឺ កាលបើមិនលះបង់ “រសធម៌” បានដល់ការប្រព្រឹត្តត្រឹមត្រង់តាមធម៌សុចរិតហើយ “ស្លាប់ទៅគាប់គួរ” មិនមែនស្លាប់សូន្យឈឹងឡើយគឺស្លាប់មានតម្លៃ ស្លាប់មានប្រយោជន៍ ព្រោះកាលនៅរស់ បានរស់ដោយមានប្រយោជន៍មានតម្លៃស្រាប់ហើយ ហេតុនោះបានជាបុព្វបុរសយើងប្រដៅថា «កុំស្លាប់ដូចពស់ កុំរស់ដូចកង្កែប» នាំឲ្យឈានចុះក្នុងតម្រា រស់នៅគេស្អប់ ងាប់ទៅគេខ្ពើម ។
សរុបសេចក្តីមក គឺយើងសុទ្ធតែត្រូវស្លាប់ ហើយស្លាប់ថោកទាបឬ ខ្ពង់ខ្ពស់ជាលទ្ធផលនៃការរស់ ។ ហេតុដូច្នោះបានជាយើងត្រូវប្រើសិទ្ធិស្វយ័តសម្រេចជោគវាសនាជីវិតខ្លួនដោយខ្លួនឯង មិនត្រូវប្រមាទពាយងាយបណ្តែតបណ្តោយជីវិត ស្រេចហើយតែកម្មលិខិត រួញចិត្តសណ្តូកដៃឲ្យពេលវេលាទំពារស៊ីជីវិតទទេៗ រង់ចាំថ្ងៃស្លាប់នោះឡើយ ត្រូវដាស់ស្មារតីគ្នីគ្នាឲ្យសាមគ្គាសាមគ្គីខ្មីឃ្មាតតស៊ូប្រកបកិច្ចការរបស់ផងខ្លួន លុះតែសម្រេចបានជាហិតានុហិតប្រយោជន៍ណាមួយ ដើម្បីទុកជាការរួមចំណែកសាងសន្តិសុខសន្តិភាព សេរីភាពនៃសកលលោកនេះឲ្យជនានុជនជាន់ក្រោយ និងទុកជាការត្រួសត្រាយផ្លូវបរលោកសម្រាប់ខ្លួន បង្ការទុកឲ្យហើយមុនពេលស្លាប់ ។ ការរៀបចំជិវិតសាងសុខ សាងចម្រើន សាងប្រយោជន៍ សាងសេរីភាពទាំងពីរប្រការ (ប្រយោជន៍ឥធលោក និងបរលោក) បែបនេះទើបជាទង្វើត្រឹមត្រូវត្រង់តាមពុទ្ធបំណង ហើយស័ក្តិសមជាពុទ្ធជនរស់តាមតម្រាយព្រះពុទ្ធបិតា, ដូចពំនោលនៃព្រះ ធម្មបាល ខៀវ ជុំ ក្រើនស្មារតីសកលជីវិតឲ្យចេះគិតភ្ញាក់ខ្លួននឹងគេថា
“ពេលវេលាជាសត្រូវរបស់ជីវិត តែការងារដែលកើតឡើងអំពីពេលវេលា ជាកល្យាណមិត្តរបស់ជីវិត ។
ព្រះពុទ្ធទ្រង់ប្រោសប្រាណអ្នកធ្វើការ ទេវតារក្សាគ្រប់គ្រងអ្នកតស៊ូ”។
ពុទ្ធសាសនាជាសាសនាសច្ចៈ, ម្ល៉ោះហើយពុទ្ធសាសនាតែងប្រកាន់គោលជំហររបស់ខ្លួនជានិច្ចកាលគ្រប់កាលៈទេសៈ មិនងាករេមិនរួញរាក្នុងការប្រកាសបើកសច្ចធម៌ ដោយពុំមានបិទបាំងលាក់លៀមនូវធម៌ ឬនៅខ្វះចន្លោះត្រង់ផ្នែកណាមួយនៃធម៌ពិតធម៌មែន ដើម្បីរំលែកទុក្ខ និងរំលត់ទុក្ខជាសកលដល់សកលជនឡើយ, សឹងមានព្រះពុទ្ធតម្រាស់ក្នុងគម្ពីរទីឃនិកាយ មហាបរិនិព្វានសូត្រថា “ទេសិតោ អានន្ទ មយា ធម្មោ អនន្តរំ អពាហិរំ ករិត្វា ម្នាលអានន្ទ ធម៌ដែលតថាគតសំដែងហើយ ធ្វើមិនឲ្យមានខាងក្នុងខាងក្រៅ” ។ សេចក្តីថា កាលណាបើលោកជនដាក់ចុះនូវមានះព្រមអង្គុយស្តាប់សេចក្តីពិតអំពីពុទ្ធជន គេនឹងបានឃើញនូវសេចក្តីពិតនោះៗ ដោយផ្ទាល់ខ្លួនគេ, គំហើញនោះនឹងជំរុញឲ្យគេព្រមទទួលយកសេចក្តីពិតដោយភាពញញឹមជាមិនខាន ។ កាលបើគេបានទទួលស្គាល់សេចក្តីពិតនៃជីវិតដោយបញ្ញាហើយ គេក៏នឹងធ្វើការកាត់បន្ថយ, ចែករំលែក, រម្លស់ខាននូវសេចក្តីទុក្ខដោយខ្លួនគេជាលំដាប់ ឬអាចឈានដល់ការរំលត់ទុក្ខតែម្តងក៏មាន ។ ព្រោះថា កាលដែលគេមិនទទួលយក និងមិនបានឃើញសេចក្តីពិត គេនឹងចចេសមានះប្រកាន់ស្អិតថា សេចក្តីពិតមិនមែនដូច្នោះ, សេចក្តីពិតត្រូវតែដូច្នេះ…ពោលគឺត្រូវតែពិតទៅតាមគំនិតគូរវាសរបស់ខ្លួនគេ ទើបគេហៅថាពិត ។ ដូចយ៉ាងនាងកីសាគោត្តមីកាលមិនទាន់ទទួលស្គាល់សេចក្តីពិត នាងបីសពកូនយំខ្សឹកខ្សួល ដើរស្វែងរកឥសីស័ក្តិសិទ្ធិជប់ជីវិតកូនរបស់នាងឲ្យរស់ឡើងវិញដោយគំនិតថា សេចក្តីស្លាប់មិនគួរកើតមានដល់កូននាងឡើយ ។ ឯនាងបដាចារាដែលត្រូវវិនាសវិនាថា យ៉ាងខ្លោចផ្សានូវញាតិសង្សារ គឺព្រាត់ស្លាប់ទាំងមាតាបិតាស្វាមីកូនប្រុសស្រី និងបងប្រុស នាំបណ្តាលឲ្យនាងវិសញ្ញីបង់ស្មារតីទៅជាស្រីវិកលចរិត (ព្យសនុម្មត្តិកា) មកពីនាងមិនយល់នូវសេចក្តីពិត បានជាមិនអាចនឹងទទួលយកនូវសេចក្តីពិតបាន (ទុក្ខព្រោះកម្លៅ) ។ លុះដល់នាងទាំងពីរបានមកជួបព្រះពុទ្ធស្តាប់ព្រះធម៌យល់សេចក្តីពិតដោយខ្លួនឯង ក៏បានកាត់បន្ថយទុក្ខពីមួយរយភាគមកនៅសល់ត្រឹមតែ ៤០ ទៅ ៣០ ភាគប៉ុណ្ណោះ ។ សេចក្តីត្រង់នេះបញ្ជាក់ឲ្យឃើញថា សច្ចធម៌នៃពុទ្ធសាសនា គឺពិតជាអាចរំលែករម្លស់ទុក្ខពីជនអ្នកយល់ចូលចិត្តបានពិតមែន។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ កាលបើគេយល់ចូលចិត្តសេចក្តីពិតបានរឹតតែខ្ពស់ ក៏រម្លស់ទុក្ខបានរឹតតែច្រើន ដរាបដល់បញ្ញាដឹងពិតឃើញពិតដល់ថ្នាក់ទីបំផុត គេក៏រំលត់ទុក្ខបានដល់ទីបំផុតជាស្ថាពរ ដូចជានាងកីសាគោត្តមី និងនាងបដាចារាកាលដែលបានឃើញទុក្ខពិត (ទុក្ខសច្ច), បានលះបង់ហេតុដែលនាំឲ្យកើតទុក្ខពិត (ទុក្ខសមុទយ), បានធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វានពិត(និរោធសច្ច), បានចម្រើនជម្រះផ្លូវទៅកាន់ព្រះនិព្វានពិត (មគ្គសច្ច), ទុក្ខក៏រលត់ដោយអស់ជើងឥតមានសេសសល់, ប្រែថា ព្រះពុទ្ធសាសនារំលែកនិងរំលត់ទុក្ខសត្វលោកដោយឧបាយសម្តែងបង្ហាញពីសេចក្តីពិត គឺសច្ចធម៌ ឲ្យសត្វលោកប្រើពន្លឺបញ្ញារបស់ខ្លួនឆ្លុះមើលដោយខ្លួនឯង ហើយរំលែកនិងរំលត់ទុក្ខរបស់ខ្លួនដោយខ្លួនឯង តាមកម្រិតនៃបញ្ញារបស់ផងខ្លួនដោយពុំបាច់ពឹងផ្អែកលើបញ្ញាអ្នកដទៃ ។ ព្រោះអ្វី ? ព្រោះថាបញ្ញារបស់អ្នកដទៃពុំអាចរំលែកនិងរំលត់ទុក្ខរបស់ខ្លួនបានឡើយ, បើខ្លួនគ្មានបញ្ញាទុក្ខខ្លាំងក្លា, អប្បបញ្ញារំលែកទុក្ខបានតិចតួចផ្ទុកទុក្ខបានច្រើន, បញ្ញាជ្រាលជ្រៅរំលែកទុក្ខបានច្រើន, បញ្ញាខ្ពស់បំផុតរំលត់ទុក្ខអស់ នេះជាគោលដៅចុងបំផុតនៃពុទ្ធសាសនា ។
សេចក្តីរៀបរាប់មកនេះសឲ្យឃើញថា មធ្យោបាយនៃការរំលែក និងរំលត់ទុក្ខនៃពុទ្ធសាសនា គឺត្រូវចាប់ផ្តើមពីការបង្រៀននូវសេចក្តីទុក្ខ, ហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខ, ទុក្ខបានរំលត់, ឧបាយនៃការតរំលត់ទុក្ខ ដែលសុទ្ធតែជាសេចក្តីពិតមានពិត មានមែន ដែលសត្វលោកគួរតែចេះដឹងតាមពិត មិនគួរនាំគ្នាបង្កើតវប្បធម៌បន្លែបន្លំនាយអាយ បង្ខុស បញ្ចៀស ពង្វាង ដោយមិនហ៊ានស្តាប់ មិនហ៊ានគិត មិនហ៊ានសាកសួរ មិនហ៊ានជជែកវែកញែករកហេតុផលនៃសេចក្តីពិតមានទុក្ខជាដើម ហើយក៏តែងបន្លាចថា កុំនិយាយពីទុក្ខ ប្រយ័ត្នទុក្ខតោងទាមតាមប្រាណនាំឲ្យបានឧបទ្រពអពមង្គលនេះជាការយល់ខុសស្រឡះចាកសេចក្តីពិត ដែលគួរតែគិតឡើងវិញ ។ សេចក្តីទុក្ខមានឧបមាដូចជារោគនៅក្នុងអ្នកជំងឺ បើអ្នកជំងឺមិនហ៊ានឬ ហាមមិនឲ្យវេជ្ជបណ្ឌិតពិនិត្យមើលឲ្យឃើញរោគ, រាវរកសមុដ្ឋាននៃរោគ, ការជាអំពីរោគ និងឧបាយនៃការព្យាបាល ព្រោះខ្លាចចង្រៃឧបទ្រព អ្នកជំងឺនោះមុខតែនឹងស្លាប់បង់ជីវិតព្រោះរោគនោះជាប្រាកដ ។ រោគមានជាធម្មតា តែងកើតមានឡើង អាស្រ័យសមុដ្ឋានផ្សេងៗ មិនមែនកើតមានព្រោះការប្រកាស, ការពិនិត្យរបស់វេជ្ជបណ្ឌិត ឬនាំបណ្តាលពីវេជ្ជសាស្ត្រាចារ្យ ឬក៏វេជ្ជសាស្ត្រនោះទេ, ផ្ទុយទៅវិញរោគវាអាចនឹងស្ងប់រម្ងាប់ទៅដោយការពិនិត្យព្យាបាលរបស់វេជ្ជបណ្ឌិតដែលមានវេជ្ជវិជ្ជាជំនាញ មិនមែនជាសះស្បើយដោយគ្រាន់តែមិនចង់ដឹង មិនចង់ឮ មិនចង់និយាយ មិនចង់ឃើញ មិនចង់គិតឬដោយការបួងសួងបន់ស្រន់ ឬក៏ដោយការបង្វែងដានបញ្ចៀសន័យឡើយ យ៉ាងណាមិញ ការរំលែកទុក្ខ ឬរំលត់ទុក្ខក៏មានឧបមេយ្យដូច្នោះដែរ ។
មរណធម្មកថា ចប់ដោយសង្ខេប
