ដោយ ថាច់ ប្រីជា គឿន l សារព័ត៌មាន ព្រៃនគរ
រៀងរាល់ឆ្នាំ នៅថ្ងៃ ១៤ និង ១៥ រោច ខែភទ្របទ និង ១ កើតខែអស្សុជ ពលរដ្ឋខ្មែរក្រោម នៅកម្ពុជា ក្រោម តែងតែប្រារព្ធពិធីបុណ្យសែនដូនតារយៈពេល ៣ ថ្ងៃ នៅតាមផ្ទះ និងវត្តអារាម ។
ពាក្យ “សែនដូនតា” មានន័យថា ការដាក់ភោជនាហារសំបូងសង្រូង ឬ ដាក់ក្រយាបូជា ហើយពោលពាក្យអំពាវនាវឧទ្ទិសចំពោះជីដូនជីតាមាតាបិតារបស់ខ្លួនដែលបានស្លាប់ទៅ ។
ពិធីបុណ្យ “សែនដូនតា” កើតឡើងតាមជំនឿរបស់អ្នកស្រុកតាំងពីបុរាណកាលមក ដោយមនុស្សខ្មែរ នៅកម្ពុជាក្រោម មានជំនឿថា ក្រៅពីភពមនុស្សនេះ ក៏មានភពដទៃមួយទៀតជាអរូបមានតែវិញ្ញាណ ហើយជឿថា មនុស្សស្លាប់ទៅតែរូបកាយ រីឯចិត្ត និងវិញ្ញាណវិញមិនបានស្លាប់ទេ ។ ហេតុនេះ ទើប ប្រពៃណី “សែន” នៅតែជាតម្រូវការចាំបាច់មិនអាចខ្វះបាននៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមនៅ កម្ពុជាក្រោម ដើម្បីសម្ដែងកតញ្ញូតាធម៌ចំពោះបុព្វការីជនដែលបានស្លាប់ទៅ និងដើម្បីសុំសេចក្ដីសុខ ចម្រើនដល់ខ្លួន ។ ការ “សែន” នេះ ក្នុងគោលបំណងឧទ្ទិសដល់ជនទាំងពីរជំពូក រួមមាន អ្នកដែល បានស្លាប់ទៅត្រូវជាសាច់សាលោហិតរបស់ខ្លួន និងជនដែលមានស្នាដៃក្នុងការស្ថាបនា និងការពារជាតិ សាសនានៅដែនដីកម្ពុជាក្រោម ។
វត្តអារាមជាមជ្ឈមណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោម បានជារាល់កម្មវិធីបុណ្យផ្សេងៗ គេតែងតែចាត់ តាំងនៅក្នុងវត្ត ។ បច្ចុប្បន្ន ពិធីបុណ្យនេះ ពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមបាននាំគ្នាយកចង្ហាន់ទៅវត្តប្រគេន ព្រះសង្ឃ និងនិមន្តព្រះសង្ឃមកទទួលភត្តនៅផ្ទះ ដើម្បីដារបង្សុកូលឧទ្ទិសកុសលដល់បុព្វការីជនរបស់ខ្លួន ។ ក្រៅពីនេះ “សែន” ជាពិធីមួយដែលខ្មែរក្រោមគោរពមុនការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនានោះ ក៏នៅតែត្រូវបាន ពួកគេប្រកាន់យកនៅឡើយ ។
ប្រភពនៃបុណ្យសែនដូនតា៖
ប្រពៃណី “បុណ្យសែនដូនតា” នៅកម្ពុជាក្រោម មានមកតាំងពីបុរាណកាល មុនលទ្ធិពុទ្ធសាសនា ផ្សព្វផ្សាយចូលដែនដីកម្ពុជាក្រោម ។ រឿងនិទាននៃពិធីបុណ្យសែនដូនតាបានបញ្ជាក់ថា៖
កម្ពុជាក្រោមជាតំបន់វាលទំទាបទឹកលិចខួបរដូវវស្សា ហើយពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមជាអ្នកធ្វើស្រែចម្ការ ។ ពួកគេ ចាប់ផ្ដើមសាបសំណាបនៅក្នុងខែវិសាខ លុះដល់ខែអាសាឍ ខែស្រាពណ៍ និង ដើមខែភទ្របទ ចាប់ផ្ដើមដកសំណាបស្ទូង ។ មកដល់ពេលនេះ ការដកស្ទូងក៏ជិតបានសម្រេចដែរ ហើយជារដូវ ភ្លៀងរលឹមផង និងមានទឹកជំនន់ផង ។ ក្រោយពីភ្លៀងរលឹម ពលរដ្ឋខ្មែរក្រោមតែងតែនាំគ្នាធ្វើដំណើរ ដោយទូកកាត់ពីភូមិមួយទៅភូមិមួយ ពីស្រុកមួយទៅស្រុកមួយ ដើម្បីសួរសុខទុក្ខ និងយកជំនូន មាន នំ បង្អែម ចម្អាប ជាដើម ទៅជូនជីដូនជីតា ម្ដាយឪពុក ចាស់ជរាដែលនៅទីឆ្ងាយ ។ អ្នកខ្លះបានជួបញាតិ របស់ខ្លួន អ្នកខ្លះទៀតមិនបានជួបទេ ព្រោះជីដូនជីតា និងម្ដាយឪពុកបានស្លាប់បាត់ទៅហើយ ព្រោះខំតែ រវល់ធ្វើការមិនបានដឹង ។
ក្រោយមក អ្នកដែលញតិរបស់ខ្លួនបានស្លាប់ទៅហើយនោះ បានណាត់គ្នានៅតាមភូមិស្រុកដើម្បីធ្វើពិធី បុណ្យរំឭកគុណដល់ញាតិរបស់ខ្លួន ។ បន្ទាប់ពីមានវត្តអារាមពុទ្ធសាសនា ពួកគេបានចូលទៅវត្តដើម្បីធ្វើ ពិធីបុណ្យសែនដូនតា និងដាក់បិណ្ឌ រយៈពេល កន្លះខែ ចាប់ពីថ្ងៃ ១ រោចខែភទ្របទ ដលថ្ងៃ ១ កើតខែអស្សុជ រៀងរាល់ឆ្នាំ ។
ពិធីកិច្ចរបស់បុណ្យសែនដូនតា៖
ពិធី “បុណ្យដែនដូនតា” ចែកចេញជាពិធីកិច្ចមានពីរបែបខុសគ្នា ។ ទីមួយ ជាពិធី “សែនដូនតា” គេប្រារព្ធនៅផ្ទះ និងទីពីរ ជាពិធី “ដាក់បិណ្ឌ និងភ្ជុំបិណ្ឌ” គេធ្វើនៅវត្ត ។ “សែនដូនតា” ជាពិធីកម្ម ទាក់ទងនឹងជំនឿរបស់អ្នកស្រុក ។ ចំណែក “ដាក់បិណ្ឌ និងភ្ជុំបិណ្ឌ” ជាពិធីកម្មជំនឿទាក់ទង នឹង ពុទ្ធសាសនា ។
សព្វថ្ងៃ នៅកម្ពុជាក្រោម ជំនឿទាំងពីរបែបនេះ គឺ “សែនដូនតា និង ភ្ជុំបិណ្ឌ” ត្រូវបានអ្នកប្រាជ្ញខ្មែរនិយម និងសាសនានិយម ផ្សារភ្ជាប់ចូលគ្នាឲ្យទៅជាកម្មវិធីបុណ្យតែមួយហៅថា “បុណ្យសែនដូនតា” ។ សម្រាប់ អ្នកស្រុកហៅបុណ្យនេះថា “បុណ្យដូនតា” ។
សព្វថ្ងៃ ពិធី “បុណ្យសែនដូនតា” នៅកម្ពុជាក្រោម ប្រារព្ធរយៈពេល ១៦ ថ្ងៃរៀងរាល់ឆ្នាំ ដោយមានពិធីកិច្ច ធំ ៤ យ៉ាង គឺ៖
- ទីមួយ ពិធីដាក់បាយបិណ្ឌ
- ទីពីរ ពិធីសែនដូនតា
- ទីបី ពិធីភ្ជុំបិណ្ឌ
- ទីបួន ពិធីជូនដូនតា
១/ ពិធីដាក់បាយបិណ្ឌ៖
ប្រារព្ធនៅវត្តរៀងរាល់ឆ្នាំ រយៈពេល ១៣ ថ្ងៃ គឺចាប់ពីថ្ងៃ ១ រោច ដល់ថ្ងៃទី ១៣ រោចខែភទ្របទ ។ ពិធីនេះ គណៈកម្មការវត្តចំណុះជើងវត្តនីមួយៗនៅកម្ពុជាក្រោម បានរៀបចំជាក្រុម ឬ ជាវេននីមួយៗទៅ តាមភូមិនៅក្នុងចំណុះជើងវត្ត ដើម្បីធ្វើចង្ហាន់ប្រគេនព្រះសង្ឃប្រចាំថ្ងៃក្នុងមួយថ្ងៃមួយវេន ។ រយៈពេល ១៣ ថ្ងៃនេះ រៀងរាល់ពេលព្រឹក ម៉ោង ៤ គេតែងតែឮសំឡេងបរាភវសូត្រដែលព្រះសង្ឃស្មូធ្យឮសូរ រហ៊ឹមឆ្លងពីវត្តមួយទៅវត្តមួយ ។ ពេលព្រឹកព្រលឹម ក្រុមវេនប្រចាំថ្ងៃ បានមកវត្តជុំគ្នាយកបាយបត្តបូរ វេរប្រគេនព្រះសង្ឃនៅព្រះវិហារ បន្ទាប់ពីព្រះសង្ឃធ្វើកិច្ចវត្តចំពោះព្រះរតនត្រ័យ និងសូធ្យបរាភវសូត្រ ចប់រួចមក ។ បន្ទាប់ពីវេរបាយបត្តបូរប្រគេនព្រះសង្ឃ ក្រុមតំណាងវេនក៏បានយកបាយបត្តបូរទៅរៀប នៅសាលាឆាន់ទីដែលព្រះសង្ឃទទួលភត្តជាមួយនឹងបាយទឹកនំចំណីផ្សេងទៀត សម្រាប់ព្រះសង្ឃ ឆាន់នៅពេលព្រឹក ។ ក្រៅពីរៀបចំអាហារប្រគេនព្រះសង្ឃពេលព្រឹក ទាយកខ្លះក៏បានយកបាយបិណ្ឌ ទៅដាក់នៅតាមចៃដី តាមមុមព្រះវិហារ និងក្រោមដើមឈើជាដើម នៅពេលព្រលឹមដើម្បីអធ្យាស្រ័យ ដល់ពួកប្រេត ។ ពេលថ្ងៃត្រង់ ក្រុមវេនដដែលបានបន្តយកចង្ហាន់មករៀបនៅសាលាឆាន់រួមគ្នា វេរ ប្រគេនដល់ព្រះភិក្ខុសង្ឃ ដើម្បីដារបង្សុកូលឧទ្ទិសដល់បុព្វការីជនរបស់ខ្លួនដែលបានស្លាប់ទៅ និង នៅពេលយប់បាននាំគ្នាមកវត្តនិមន្តព្រះសង្ឃចម្រើនព្រះបរិត្ត និងសម្ដែងធម៌ទេសនា ជាដើម ។
អ្វីទៅជាបាយបត្តបូរ ? យោងតាមវចនានុក្រមខ្មែរ បាយបត្តបូរ មានន័យថា “បាយបំពេញបាត្រ (បាយរាប់បាត្រ) ឬ បាយសម្រាប់បំពេញបាត្រ គឺបាយដែលទាយក គេយកបម្រុងនឹងថែមក្រែងភិក្ខុសង្ឃខ្វះខាតឆាន់មិនគ្រាន់ ។ ហៅម្យ៉ាងថា បាយបិតបូរ “បាយសម្រាប់បំពេញផលឲ្យប្រេត” គឺបាយដែលទាយកប្រគេនភិក្ខុសង្ឃ ហើយឧទ្ទិសផលបុណ្យជូនទៅបុគ្គលដែលចែកឋានទៅកាន់បរលោកហើយ” ។
ប្រភពនៃពិធីដាក់បាយបិណ្ឌ និងភ្ជុំបិណ្ឌ៖
“បុណ្យកាន់បិណ្ឌ និងភ្ជុំបិណ្ឌ” ជាពាក្យមួយសម្រាប់និយាយសំដៅលើពិធីបុណ្យផ្លូវការមួយនៅក្នុងប្រ ទេសកម្ពុជា ដែលមានចែងនៅក្នុងសៀវភៅ “ទ្វាទសមាស” តែនៅកម្ពុជាក្រោម ពាក្យនេះ គ្រាន់តែសំដៅ លើពិធីកិច្ចមួយនៅក្នុងពិធី “បុណ្យសែនដូនតា” ជាផ្លូវការនៅកម្ពុជាក្រោម តែប៉ុណ្ណោះ ។ ពាក្យ “កាន់បិណ្ឌ និង ភ្ជុំបិណ្ឌ” នេះ គ្រាន់តែជាពិធីមួយដែលបានបង្កើតឡើងនៅពេលក្រោយភ្ជាប់ជាមួយនឹង “បុណ្យសែន ដូនតា” ដែលខ្មែរក្រោមមានមកតាំងពីបុរាណកាលមក បន្ទាប់ពីពុទ្ធសាសនាបានផ្សាយចូលដល់ដែនដី កម្ពុជាក្រោម ។
ដើមកំណើត “បុណ្យកាន់បិណ្ឌ និង ភ្ជុំបិណ្ឌ” នេះ បុព្វបុរសខ្មែរនៅប្រទេសកម្ពុជា ធ្វើឡើងដោយ យោងតាមក្នុងគម្ពីរតិរោកុឌ្ឌសូត្រ បានបរិយាយថា ព្រះបាទពិម្ពិសារ មានពួកញាតិមួយក្រុមបាន បំពេញទាន មិនបរិសុទ្ធ គឺ “ស៊ីបាយមុនលោក” លុះចាកលោកទៅកាន់លោកខាងមុខ ក៏កើតទៅ ជាប្រេត ។ លុះ ដល់ព្រះសម្ពុទ្ធព្រះនាម កក្កសន្ធោ បានត្រាស់ដឹងឡើងក្នុងលោក ពួកប្រេត ទាំងនោះទៅ សួរព្រះអង្គថា “ចុះយើងខ្ញុំកាលណាបានអាហារបរិភោគ ?” ព្រះពុទ្ធត្រាស់ថា “ចាំសួរព្រះពុទ្ធជាន់ ក្រោយចុះ ក្នុងសាសនា តថាគតអ្នកទាំងឡាយមិនត្រូវបានអាហារបរិភោគទេ” ។ លុះដល់ព្រះពុទ្ធព្រះ នាម កោនាគមនោ បានត្រាស់ដឹង ពួកប្រេតទាំង នោះនាំគ្នាទៅសួរទៀត ។ ព្រះពុទ្ធព្រះនាម កោនាគមនោ ក៏ត្រាស់ប្រាប់ ដូចព្រះ ពុទ្ធមុនទៀត ។ ពេលព្រះពុទ្ធ ព្រះនាម កស្សបោ បានត្រាស់ដឹង ក៏មានហេតុដូចគ្នា ។ ទើបមកដល់ព្រះ សម្ពុទ្ធព្រះនាមសមណគោត្ដម ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ថា “ចាំមើល ព្រះបាទ ពិម្ពិសារជា ញាតិ របស់អ្នកទាំង ឡាយទ្រង់ឱ្យទានដល់តថាគត នោះនឹងញាំងអាហារឱ្យសម្រេច ដល់អ្នកទាំងឡាយ” ។ លុះព្រះបាទ ពិម្ពិសារ បានថ្វាយទានជាដំបូង ហើយមិនផ្សាយទៅឱ្យពួក ញាតិ ក៏ស្រាប់តែពួក ប្រេតជាញាតិទាំង ឡាយនោះ យំស្រែកទ្រហឹងក្នុងពេលរាត្រីនោះ ។ ព្រះបាទ ពិម្ពិសារ ស្ដេចយាងទៅកាន់វត្ដវេឡុវ័ន ហើយ ទូលសួរព្រះពុទ្ធ ព្រះអង្គត្រាស់ថា “ពួកប្រេតជាញាតិ របស់ ព្រះអង្គនាំគ្នាយំទារអាហារ ព្រោះពួកប្រេត ទាំងនោះត្រូវបានអាហារ បរិភោគក្នុងសាសនាតថាគត” ។ ប៉ុន្ដែព្រះអង្គបានធ្វើបុណ្យហើយមិនបានផ្សាយផលទៅឱ្យ ។ ពេលព្រះអង្គបាន ជ្រាបហើយ ក៏ចាត់ចែងធ្វើ បុណ្យបញ្ជូនទៅឱ្យ ។ ពួកប្រេតទាំងនោះក៏បានទទួលផលក្នុងពេលនោះហើយ ។
២/ ពិធីសែនដូនតា៖
“ពិធីសែនដូនតា” រៀបចំនៅថ្ងៃ ១៤ រោច ខែភទ្របទ ។ ពិធីនេះ នៅពេលព្រឹករហូតដល់ថ្ងៃត្រង់ ពលរដ្ឋខ្មែរក្រោម បាននិមន្តព្រះសង្ឃមកទទួលភត្តនៅផ្ទះគ្រប់ៗដើម្បីដារបង្សុកូលឧទ្ទិសកុសលដល់ ញាតិការបស់ខ្លួនតាមបែបពុទ្ធសាសនានិយម ។ ក្រោយពេលចប់កិច្ចពុទ្ធសាសនា នៅតាមផ្ទះមានរៀបចំជាស្ពកសំណែនម្ហូបចំណីទៀនធូបផ្សេងៗ ហើយធ្វើពិធីសំបូងសង្រូងដល់ព្រលឹងញាតិដែលបានស្លាប់ ទៅហើយ ។ បន្ទាប់មក ពួកគេក៏បានយកស្ពកសំណែនទៅដាក់សែននៅខាងក្រៅផ្ទះ ហើយក៏នាំគ្នា អញ្ជើញពួកខ្មោចប្រេតទាំងឡាយមកសេពសោយតាមសប្បាយ ហើយបួងសួងសុំសេចក្ដីសុខចម្រើន ឲ្យកើតមានដល់គ្រួសារពួកគេ ។ ដោយវត្តអារាមជាឃ្លាំងផ្ទុកវប្បធម៌ខ្មែរនោះ នៅរាត្រីថ្ងៃ ១៤ រោច ខែភទ្របទ នៅតាមវត្តអារាមនានាទូទាំងដែនដីកម្ពុជាក្រោម ក៏មានកម្មវិធីប្រគុំតន្ត្រីសម្រាប់យុវជន ច្រៀងរាំកម្សាន្តផងដែរ បន្ទាប់ពីព្រះសង្ឃសម្ដែងព្រះបរិត្ត និងទេសនារួចមក ។
៣/ ពិធីភ្ជុំបិណ្ឌ៖
“ពិធីភ្ជុំបិណ្ឌ” ប្រារព្ធនៅថ្ងៃក្នុងវត្ត នាថ្ងៃ ១៥ រោច ដាច់ខែភទ្របទ ដោយពុទ្ធបរិស័ទទាំងអស់ នៅក្នុង ចំណុះជើងវត្តបានមកវត្តធ្វើបុណ្យរួមគ្នាតែមួយថ្ងៃ ដើម្បីដារបង្សុកូលឧទ្ទិសកុសលដល់បុព្វការីជនដែល បានស្លាប់ទៅ ។
៤/ ពិធីជូនដូនតា៖
“ពិធីជូនដូនតា” រៀបចំនៅថ្ងៃ ៣ កើត ខែអស្សុជ គឺ ៣ ថ្ងៃ បន្ទាប់ពីថ្ងៃភ្ជុំបិណ្ឌ ។ ពិធីនេះ នៅតាមផ្ទះនីមួយៗ គេធ្វើជាសំពៅដោយដើមចេក ប្រវែងប្រមាណ ៥ ទៅ ៧ ចំអាម ។ នៅលើសំពៅ នោះ គេបានរចនាជារូបមនុស្សចែវទូក ដោយស្រទបចេក និងមានដោតទង់ក្រពើក្រដាសអមជាមួយ ផងដែរ ។ ស្បៀងបម្រុងសម្រាប់ដូនតាចេញដំណើរតាមផ្លូវទឹកទៅឆ្ងាយមិនអាចខានបានឡើយ ដោយ កូនចៅបានដោះបាយ ៤ ចានតូចៗ ដាក់នៅលើសំពៅ ហើយបានដួសមុខម្ហូបគ្រប់មុខបន្តិចៗ ដាក់ចូលចានបាយ ព្រមទាំងមានដាក់អម្បិល អង្ក នំ និងសណ្ដែកជាដើម ទៅជាមួយផងដែរ ។ ក្រោយពីពិធីសំបូងសង្រូង កូនចៅក៏បានយកសំពៅទៅបណ្ដែតចោលនៅតាមព្រែក ទន្លេ និង ស្ទឹង ជាដើមជូនដូនតាទៅស្រុកវិញ ។ មកដល់ត្រឹមណេះ ជាកិច្ចឆ្លងពិធីបុណ្យសែនដូនតា ៕
