ដោយៈ សឺង សុជាតិ
ដើម្បីបានជ្រាបនូវព្រឹត្តិការណ៏ថ្មី ដែលអាជ្ញាធរយួន បានដោះលែងព្រះតេជគុណ ទឹម សាខន ចេញពីពន្ធនាគារ នៅខែត្រមាត់ជ្រូកនោះ វិទ្យុសម្លេងកម្ពុជាក្រោម សូមដកស្រង់នូវខ្លឹមសារទាំងស្រុង នៃសេចក្តីថ្លែងការណ៏របស់អង្គការឃ្លុំមើលសិទ្ធិមនុស្ស (Human Right Watch) ដែលប្រែសម្រួលពីអង់ គ្លេសទៅជាខេមរភាសា ដោយលោកបណ្ឌិត ឡៅ ម៉ុងហៃ ដូចខាងក្រោមនេះ ៖
ទីក្រុងញូវយ៉ក ថ្ងៃទី០៣ កក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ អង្គ ការឃ្លុំមើលសិទ្ធិមនុស្ស (Human Right Watch) បាន ថ្លែងនៅក្នុងថ្ងៃនេះថា អាជ្ញាធរយៀកណាមគួរតែលុបចេញជាបន្ទាន់ នូវការដាក់កំរិតសេរីភាពណាមួយ លើ ព្រះសង្ឃ ទឹម សាខន ដែលត្រូវបានដោះលែងពីពន្ធនា គារ ក្នុងប្រទេសយៀកណាម កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០០៨ កន្លងមកនេះ។ បច្ចុប្បន្ននេះ គេពុំដឹងថា តើ លោក សាខន កំពុងស្ថិតនៅទីណាឡើយ។
គេបានប្រទះឃើញគាត់ជាចុងក្រោយដោយមាន ការអមដំណើរពីមន្រ្តីរដ្ឋាភិបាលយៀកណាម។ កាលពី ថ្ងៃទី៣០ មិថុនា ឆ្នាំ២០០៧ អាជ្ញាធរក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បានចាប់ខ្លួននិងផ្សឹកព្រះសង្ឃ សាខន ហើយបញ្ជូនខ្លួន គាត់ទៅកាន់ប្រទេសយៀកណាម។ នៅថ្ងៃទី០៨ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០០៧ តុលាការព្រហ្មទណ្ឌក្នុងខែត្រអានយ៉ាងបាន កាត់ទោសលោក សាខនដាក់ពន្ធនាគារ រយៈពេលមួយឆ្នាំ ពីបទល្មើសបំផ្លិចបំផ្លាញឯកភាពជាតិ តាមមាត្រា នៃច្បាប់ក្រមព្រហ្មទណ្ឌយៀកណាម។ គេបានរាយការណ៏មកថា លោក សាខន ពុំមានអ្នកតំណាងការពារ ខ្លួនតាមផ្លូវច្បាប់ឡើយ នៅក្នុងសវនាការកាត់ទោសនោះទេ។ អង្គការសិទ្ធិមនុស្ស Human Right Watch បាននិយាយថា ការកាត់ទោសលើរូបលោក សាខន ដោយសារហេតុផលខាងនយោបាយនេះ គឺជាការប៉ុន ប៉ងបិទបាំងតិចតួចដោយរដ្ឋាភិបាលយៀកណាម និងកម្ពុជា ដើម្បីបញ្ឈប់ការតវ៉ាប្រឆាំងដោយសន្តិវិធីរបស់ជន ជាតិភាគតិចខែ្មរក្រោម ដែលកំពុងតែរស់នៅក្នុងប្រ ទេសទាំងពីរនេះ។
លោក Brad Adams នាយកអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស Human Right Watch ប្រចាំទ្វីបអាស៊ីបាននិយាយថា នៅ ពេលដែលដោះលែងរូបគាត់ចេញពីពន្ធនាគារ បានត្រូវ គេអបអរស្វាគមន៏ដោយចាត់ទុកថា ជាសកម្មជនសន្តិវិ ធី និងជាអ្នកការពារសិទ្ធិមនុស្សនោះ លោកទឹម សាខន មិនគួរនឹងត្រូវគេចាប់ដាក់ពន្ធនាគារតាំងពីដំបូងនោះ ឡើយ ហើយឥឡូវនេះ លោក សាខន គួរតែអាចមានលទ្ធភាពធ្វើដំណើរ ទៅកាន់ទីណា ពេលវេលាណាដែល គាត់ចង់ទៅដោយសេរី ប៉ុន្តែនៅពេលនេះ គឺនៅពុំទាន់ច្បាស់លាស់នៅ ឡើយទេថា គាត់ពិតជាមានសិទ្ធិសេរី ភាពយ៉ាងដូច្នេះ ពិតប្រាកដមែននោះ។
លោក ទឹម សាខន អាយុ៤០ឆ្នាំ គាត់គឺជាសមាជិកម្នាក់ នៃក្រុមជាតិពន្ធជនជាតិភាគតិចខែ្មរក្រោមម្នាក់ ដែលរស់នៅក្នុងភាគខាងត្បូងប្រទេសយៀកណាមផង និងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាផង គាត់បានបួសជាព្រះសង្ឃ គង់នៅវត្តមួយស្ថិតក្នុងខេត្តតាកែវ នៃប្រទេសកម្ពុជា អស់រយៈពេល១៧ឆ្នាំកន្លងមកហើយ។ សមាជិកនៃក្រុម សហព័ន្ធខែ្មរកម្ពុជាក្រោមមួយ គឺក្រុមតស៊ូមតិ ដែលមាន មូលដ្ឋាននៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក បានឲ្យដឹងថា លោក សាខន បានជំរុញឲ្យមានការគោរពសិទ្ធិប្រជាជនខែ្មរ ក្រោមយ៉ាងសកម្ម ហើយលោកក៏បានផ្តល់ទីជំរកនៅក្នុង វត្តដែលលោកគង់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាដល់ជនទេសន្តរ ប្រវេសន៏ខែ្មរក្រោមមួយចំនួន និងអ្នកស្វះស្វែងរកសិទ្ធិ ជ្រកកោនមួយចំនួនទៀត ដែលបានរត់ចាកចេញមកពី ប្រទេសយៀកណាមផងដែរ។
ដូចបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ ការដោះលែងលោក ទឹម សាខន ចេញពីពន្ធនាគារ កាលពីថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា កន្លងមក បានត្រូវមន្រ្តីរដ្ឋាភិបាលអមដំណើរគាត់ទៅ កាន់ស្រុកកំណើតរបស់គាត់ នៅក្នុងខែត្រអាន យ៉ាង ដែលអាជ្ញាធរបានរៀបចំពិធីជប់លៀងមួយ ដើម្បីស្វាគមន៏គាត់នៅទីនោះ។ គេបានរាយការណ៏មកថា មន្រ្តីនៅក្នុងមូលដ្ឋាននោះ បានផ្តល់ដីធ្លីមួយកន្លែងនិងផ្ទះដ៏ធំ មួយស្ថិតនៅក្នុងខែត្រអានយ៉ាង ជូនលោកសាខន ដើម្បីជាការលើកទឹកចិត្ត ឲ្យលោកបន្តស្នាក់នៅក្នុងប្រទេស យៀកណាមតទៅទៀត។ អ្នកភូមិនានា ដែលបាន ជួប លោក សាខន បាននិយាយថា គាត់ស្លៀកពាក់ជាជនស៊ី វិលគឺពុំមែនស្លៀកស្បង់ចីវររបស់ព្រះសង្ឃឡើយ ហើយ គាត់ហាក់មានសុខភាពល្អធម្មតា។ បន្ទាប់ពីរយៈពេល តែពីរឬបីម៉ោង ដែលគាត់ស្ថិតនៅក្នុងភូមិរួចមក អ្នកភូមិបានប្រាប់ថា មន្រ្តីរដ្ឋាភិបាលបានអមដំណើរគាត់ចេញ ទៅកាន់ទីក្រុងហូជីមិញ។
លោក Brad Adams បាននិយាយថា បច្ចុប្បន្ននេះ ក្នុងពេលដែលលោក ទឹម សាខន បានត្រូវដោះលែងពី ពន្ធនាគារហើយនោះ រដ្ឋាភិបាលយៀកណាមគួរតែ ផ្តល់នូវសិទ្ធិសេរីភាពពេញលលេញ ដល់រូបគាត់ឡើងវិញ។ គាត់គួរតែអាចមានលទ្ធភាពធ្វើដំណើរបាន ដោយសេរី ហើយអាចជួបជុំមិត្តភ័ក្តិ និងក្រុមគ្រួសារ របស់គាត់ បានដោយផ្ទាល់។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះដែរ រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាគួរតែធ្វើការបញ្ជាក់អះអាងជាសាធារណៈថា គាត់មានសេរីភាពនឹងវិលត្រឡប់មកកាន់ ប្រទេសកម្ពុជាវិញ ដែលគាត់ក៏ជាពលរដ្ឋកម្ពុជាផងដែរនោះ។
លោក សាខន បានកើតនៅក្នុងប្រទេសយៀក ណាមភាគខាងត្បូង ប៉ុន្តែគាត់បានមករស់នៅក្នុងប្រទេស កម្ពុជា ចាប់តាំងពីឆ្នាំ១៩៧៨ នៅក្នុងពេលដែលគាត់ និងក្រុមគ្រួសាររបស់គាត់បានរត់គេចពីការវាយប្រយុទ្ធគ្នា នៅតាមព្រំដែនរវាងកងទ័ពខ្មែរក្រហម និងកងទ័ពយៀកណាម។ ដូចគ្នានឹងសមាជិកជនជាតិខែ្មរ ក្រោមភាគតិច ដទៃៗទៀត ដែលកំពុងរស់នៅក្នុងប្រ ទេសកម្ពុជាដែរ លោក សាខន និងក្រុមគ្រួសាររបស់ គាត់ត្រូវបានរដ្ឋាភិ បាលកម្ពុជាទទួលស្គាល់ថា ជាពលរដ្ឋកម្ពុជា។ នៅក្នុងឆ្នាំ២០០២ ព្រះសង្ឃ សាខន បាន ត្រូវតម្លើងឋានៈជាព្រះ ចៅអធិការនៃវត្តភ្នំដិនខាងជើង ក្នុងខែត្រតាកែវ។ វាគឺជាតំណែងមួយដែលមានតែប្រ ជាពលរដ្ឋកម្ពុជាប៉ុណ្ណោះ ដែលអាចទទួលបានដែលតំណែងនេះ តែងតាំងដោយសម្តេចមហាអគ្គសង្ឃរាជធិបតី ទេព វង្ស។
អាជ្ញាធរកម្ពុជាបានផ្សឹកព្រះសង្ឃ សាខន នៅ ក្នុងទីរួមខែត្រតាកែវ កាលពីថ្ងៃទី៣០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ២០០៧ តាមបញ្ជារបស់សម្តេចសង្ឃ ទេព វង្ស ពីបទចោទប្រកាន់ថា បានរំលោភលើវិន័យព្រះពុទ្ធសាសនា ដោយបាន ធ្វើឲ្យខួចខាតដល់សាមគ្គីភាពរវាងប្រទេស យៀកណាម និងកម្ពុជា ហើយបានប្រើប្រាស់ទីវត្តអារាម ដែលលោក គង់នៅ ដើម្បីឃោសនាផ្សព្វផ្សាយ។
ក្រោយពីការចាប់ផ្សឹករួចមក លោក សាខន ត្រូវបានគេចាប់បង្ខំ ដាក់បញ្ជូលទៅក្នុងរថយន្តមួយគ្រឿង របស់ក្រសួងមហាផ្ទៃកម្ពុជា ហើយបញ្ជូនទៅកាន់ប្រទេសយៀកណាម ជាកន្លែងដែលប៉ូលិសយៀកណាមបាន ចាប់ខ្លួនគាត់ពីបទឆ្លងដែនដោយខុសច្បាប់។
ក្រោយមកគេបានធ្វើឯកសារមួយចំនួន ដោយ បញ្ជាក់ថា លោក សាខន បានស្ម័គ្រចិត្តវិលត្រឡប់មក កាន់ប្រទេសយៀកណាមវិញ។
សារព័ត៌មានដែលគេយល់ថា ស្ថិតនៅក្រោមការ ការត្រួតត្រារបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងប្រទេសយៀកណាម បានគូសបញ្ជាក់ថា លោក សាខន បានចែងចាយខិតប័ណ្ណនិងខែ្សវីដេអូ ដែលនិយាយអំពីនយោបាយ និងប្រវត្តិ សាស្រ្តរបស់ខែ្មរក្រោម ញុះញង់ប្រជាជនខែ្មរក្រោម ដែល រស់នៅក្នុងប្រទេសយៀកណាម ឲ្យប្តឹងទាមទារ និងធ្វើ បាតុកម្មប្រឆាំងនឹងការរឹបអូសយកដីធ្លីរបស់ពួកគេ ហើយ លោក សាខន ក៏បានធ្វើជាតំណាងឲ្យសហព័ន្ធខ្មែរ កម្ពុជាម្នាក់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ។
ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានខែ្មរមុនការចាប់ខ្លួនព្រះសង្ឃ សាខន អាជ្ញាធររដ្ឋាភិបាលក្នុងប្រទេសកម្ពុជានិងយៀក ណាម បានប្រឈមមុខយ៉ាងតានតឹង និងការកើនឡើង នៃការតវ៉ាប្រឆាំងដោយសន្តិវិធីរបស់ព្រះសង្ឃ និងកសិ ករខែ្មរក្រោម ដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសទាំងពីរ ដោយអំពាវ នាវឲ្យមានការបើកឲ្យទូលាយថែមទៀតនូវសេរីភាព ខាងសាសនា និងសិទ្ធិក្នុងការកាន់កាប់ដីធ្លី។ អ្នកតវ៉ាប្រឆាំងទាំងនោះ ក៏បានអំពាវ នាវឲ្យមានការដោះលែង ព្រះសង្ឃខែ្មរក្រោម ចំនួន៥អង្គទៀត ដែលត្រូវបានគេចាប់ដាក់ក្នុងពន្ធនាគារនៅក្នុងប្រ ទេសយៀកណាម បន្ទាប់ ពីមានបាតុកម្មដោយសន្តិវិធីមួយ បានកើតឡើងនៅក្នុងខែត្រសុកត្រាំង ប្រទេសយៀកណាម កាលពីខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០០៧ កន្លងមក។
ការនិរទេសខ្លួនលោក ទឹម សាខន ទៅកាន់ប្រទេសយៀកណាម គឺជាការរំលោភលើច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងច្បាប់ស្តីពីសញ្ជាតិរបស់កម្ពុជា ដែលបានចែងថា ពលរដ្ឋខែ្មរនឹងមិនត្រូវបានគេចាប់បញ្ជូនខ្លួន ហើយនិរទេស ទៅកាន់ប្រទេសណាមួយឡើយ លើកលែងតែមានសិទ្ធិសញ្ញា ធ្វើបត្យាប័ននឹងគ្នាទៅវិញទៅមកហើយ ដែល សន្ធិសញ្ញាធ្វើបត្យប័នរវាងប្រទេសកម្ពុជា និង ប្រ ទេសយៀកណាមនៅពុំទាន់មានឡើយ។
អង្គការសិទ្ធិមនុស្ស Human Rights Watch ថ្លែងថា អង្គការនេះ មានការព្រួយបារម្ភថា លោក សាខន អាចត្រូវបានគេគាបសង្កត់ ឬបចាប់បង្ខំឲ្យវិលត្រឡប់ទៅ កាន់ស្រុកកំណើតរបស់លោកវិញ ដោយពុំអនុញ្ញាតឲ្យ លោកវិលទៅកាន់ទៅទីវត្តអារាមរបស់លោកវិញឡើយ ហើយចាប់ឃុំឃាំងលោកនៅក្នុងផ្ទះដោយស្ថិតនៅក្រោម ការយាមកាមរបស់ប៉ូលិស ដូចករណីចាប់ឃុំឃាំងព្រះ សង្ឃប្រឆាំងដទៃៗទៀតនៅក្នុងប្រទេសយៀកណាម ដូច ករណីការចាប់ឃុំឃាំងអ្នកប្រឆាំងទាំងឡាយ ដែលមកពីព្រះវិហារព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលត្រូវគេហាមឃាត់នៅ ក្នុងប្រទេសយៀកណាមនោះ។
តាមការដោះលែងពីពន្ធនាគារនូវអ្នកទោសនយោបាយ និងអ្នកទោសសាសនា នៅក្នុងប្រទេសយៀក ណាមខ្លះ ជួនកាលត្រូវបានគេយកទៅឃុំឃាំងនៅក្នុងផ្ទះ ឬជាការចាប់ឃុំឃាំងខ្លួនជាបណ្តោះអាសន្នក្នុងរយៈ ពេលពី១ឆ្នាំទៅ៥ឆ្នាំ ដោយស្ថិតនៅក្រោមមាត្រា៣៨ នៃក្រមព្រហ្មទណ្ឌ។ ក្នុងរយៈពេលនោះ ពួគគេស្ថិតនៅ ក្រោមការឃ្លាំមើល និងការអប់រំឡើងវិញដោយមន្រ្តី មូលដ្ឋាន ហើយពួកគេត្រូវបានដកហូតសិទ្ធិខ្លះៗដូចជា សិទ្ធិដើរហើរ សិទ្ធិបោះឆ្នោត ឬធ្វើការជាតំណាងអង្គការសាសនានានា។
លោក Adams បានបញ្ជាក់ថា ការចាប់នឹងការនិរ ទេសលោក ទឹម សាខន គឺធ្វើឡើងខុសច្បាប់ទាំងស្រុង។ គាត់មិនគួរត្រូវបានគេចាប់ដាក់ពន្ធនាគារ ដោយសារតែហេតុផល នៃការជំរុញឲ្យមានការគោរពសិទ្ធិប្រជាពល រដ្ឋឬដោយសារតែការបានធ្វើការប្រាស្រ័យទាក់ ទងជាមួយនឹងអង្គការតស៊ូមតិអន្តរជាតិណាមួយនោះ ឡើយ។ ឥឡូវនេះការធានាឲ្យប្រាកដថា គាត់កំពុងតែ មានសេរីភាពទាំងស្រុងនោះ វាគឺជាការងារជាអាទិភាពបំផុត៕
